Carla Josephus Jitta, Sjoa-overlevende – in memoriam

Door de Tweede Wereldoorlog voelde Carla Josephus Jitta zich Joods gemaakt. Ze werd in 1944 opgepakt en overleefde concentratiekamp Theresienstadt. Ze was ervan overtuigd dat ze haar leven te danken had aan een predikant die haar doopbewijs had aangepast. Haar Joodse ouders waren christenen geworden en hadden hun kinderen laten dopen bij de vrijzinnig christelijke Remonstrantse Broederschap.

Carla Josephus Jitta werd op 24 oktober 1931 in Amsterdam geboren. Ze was de dochter van Joseph (Jo) Alfred Josephus Jitta en Rosi Fleck, en had een twee jaar oudere broer Alfred. Hun grootvader was de rechtsgeleerde Daniel Josephus Jitta. Ze waren telgen van een Amsterdams Joods geslacht. Haar vader was in de cultuurwereld actief, onder andere als eerste voorzitter de Vereniging van Concertgebouwvrienden. Ook was hij voorzitter van de Openbare Leeszaal en Bibliotheek.

Onderduik

Het gezin verhuisde begin 1938 van Amsterdam naar Naarden, waar Carla en haar broer bij de scouting gingen. Dat ze Joods waren, wisten ze niet, want hun ouders hadden hen laten dopen bij de vrijzinnig christelijke Remonstrantse Broederschap. Hoewel de bezetter had aangegeven dat iedereen die voor 1939 gedoopt was, niet zou worden vervolgd, roken hun ouders onheil. In 1942 moesten de kinderen apart van elkaar onderduiken. Zelf doken Jo en Rosi ook onder. Ze werden echter verraden en later vermoord in Sobibor.

Doopkaart

Beide kinderen werden in 1944 verraden en meegenomen naar doorvoerkamp Westerbork. Daar tuurde Carla vaak door haar oogwimpers naar de paarse heide, achter het prikkeldraad, om te zien hoe de vrijheid eruit zag. Ze werd vervoerd naar concentratiekamp Theresienstadt, waar ze wist te overleven. Reden: haar doopkaart, die de remonstrantse kerk in Bussum nog net op tijd had opgestuurd als bewijs dat ze niet-Joods was. Beide kinderen waren na 1939 gedoopt, maar de kerk had de datum aangepast.

Zwitserland

In februari gaven de kinderen met hun grootmoeder, die eveneens in Theresienstadt zat, gehoor aan een oproep om een trein in te stappen naar het neutrale Zwitserland. Dit was in het kader van een uitruil. Eenmaal daar aangekomen ervoeren ze vrijheid die ze in geen jaren hadden meegemaakt. Jitta zou in haar lange leven nog vaak op vakantie gaan in het Alpenland om hetzelfde gevoel van vrijheid opnieuw te ervaren.

Binnengasthuis

Na de oorlog keerde Jitta terug bij haar pleegouders in Bussum en maakte ze de middelbare school af. Ze ging in Amsterdam studeren en werd medisch analist. Ook ging ze werken op het Binnengasthuis, een ziekenhuis dat zich later zou aansluiten bij het Amsterdams Medisch Centrum (AMC). Fotografie was haar liefhebberij, evenals het bezoeken van het Concertgebouw, waar haar vermoorde vader voor de oorlog zoveel van had gehouden.

Tubercolose

Jitta’s broer Albert verongelukte op 36-jarige leeftijd in zijn auto, een verlies waar zij erg onder leed. Ook bleef zij kinderloos. Op haar veertigste verjaardag nam ze alle kinderen van haar vrienden mee naar het Rijksmuseum en in haar 46ste levenshaar ontmoette ze weduwnaar Tom Gilliam, met wie ze tot zijn dood een latrelatie had. Ook kreeg Jitta tot twee keer toe tuberculose, waartegen ze had moest vechten om te overleven.

Joods gemaakt

Met de jaren ging Jitta meer vertellen over haar oorlogsverhaal. Ze deed dat onder andere voor middelbare schoolklassen en in Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Verder trad ze soms in de media op om haar verhaal uit de doeken te doen. Ze bleef haar hele leven remonstrants, maar was tegelijkertijd ook Joods, iets waar ze voor uit kwam. In Bussum bezocht ze de remonstrantse diensten van de bekende dominee Joost Röselaers. De oorlog heeft haar Joods gemaakt, zei ze vaak. Carla Josephus Jitta werd 92 jaar.