De (on)feilbaarheid van de Mossad (6)
Het is niet echt verbazingwekkend dat de Israëlische geheime dienst in veel Joodse detectiveverhalen een prominente rol speelt. Aardig is om te zien hoe verschillend er naar het werk van de Mossad wordt gekeken.
Duet in Beirut: Kritiek van binnenuit
In ‘Duet in Beirut’ van de Israëlische schrijver Mishka Ben-David wordt waarschijnlijk de meest waarheidsgetrouwe beschrijving gegeven van de wijze waarop de Mossad werkt. Ben-David werkte 12 jaar bij de Mossad en klom op van Mossad-agent naar een functie als hoge staffunctionaris. Voor publicatie van zijn boek moest hij deze voorleggen aan zijn oude werkgever.
Duet in Beirut gaat over een opdracht om een Hezbollah leider uit te schakelen. De opdracht wordt gegeven door de Minister-president en moet – ongewoon voor de Mossad – op zeer korte termijn worden uitgevoerd. Er is veel te weinig tijd voor de gebruikelijke zorgvuldige voorbereidingen en oefeningen. De Mossad-agent, Ronen, staat klaar om te schieten als een kind uit de auto van de Hezbollah-leider komt. Ronen breekt de operatie af en weet met moeite met het Mossad-team te ontkomen. De mislukte aanslag is een publicitaire ramp voor Israël. Een onderzoekscommissie wordt ingesteld. Ronen wordt de hoofdschuldige en de hogere echelons binnen de Mossad en de politiek worden vrijgepleit.
Ronen raakt in een depressie. Zijn chef en vriend Gadi wordt op een zijspoor gezet. Dan besluit Ronen – zonder toestemming – zijn opdracht alsnog uit te voeren. Probleem is dat de politieke situatie nu veranderd is en het tegen Israël kan worden gebruikt als de Hezbollah-leider wordt geliquideerd. Ronen moet geliquideerd worden, voordat hij schade aanbrengt aan het imago van de Staat. Ook nu worden de normale protocollen gepasseerd en kan het Mossad-team zich nauwelijks voorbereiden en oefenen. Ondanks de twijfel aan de uitvoerbaarheid wordt de opdracht van de Minister-president opgevolgd.
Het verhaal gaat over het nemen van eigen verantwoordelijkheid. Het laten horen van je mening in een hiërarchische, paramilitaire, organisatie. Het gaat over het afschuiven van verantwoordelijkheden naar lagere echelons, de rol van de pers en vooral de rol van de politiek op besluitvorming over Mossad-operaties. Het gaat over menselijke verhoudingen, over vriendschap en jaloezie.
Gabriel Allon, de superspion
In de boeken van Daniel Silva staat ‘King Saul Boulevard’ in Tel Aviv, het zogenaamde hoofdkwartier van de Israëlische geheime dienst centraal. De meesterspion Gabriel Allon verlaat net de kunstacademie als hij wordt gerekruteerd om de moord op de Israëlische sporters tijdens de Olympische Spelen van 1972 in München te wreken.
Nadat hij een groot deel van de terroristen heeft geliquideerd blijft hij werken voor de geheime dienst. In Wenen worden zijn vrouw en zoontje slachtoffer van een aanslag, waarbij zijn zoontje overlijdt en zijn vrouw een psychisch wrak wordt. Allon trekt er op uit om deze aanslag op zijn familie te wreken. Allon wordt restaurateur van oude schilderijen en blijft parttime werken voor King Saul Boulevard.
De boeken over Gabriel Allon kenmerken zich door de vanzelfsprekendheid dat er wordt gestreden voor de goede zaak, het beschermen van de Staat Israël en zijn bewoners, en de onfeilbaarheid van de Israëlische geheime dienst.
Ariel Kafka: Loyaliteit versus moraliteit
De Finse schrijver Harri Nykänen bekijkt het vanuit een wat andere hoek. De Joodse politieman Ariel Kafka krijgt in Nights of Awe, vlak voor Jom Kippoer, te maken met een groot aantal moorden. Kafka merkt al gauw dat de moorden gerelateerd zijn aan zaken binnen de Joodse gemeenschap. Een gemeenschap waar hij onderdeel van uit maakt en waar zijn broer een vooraanstaande rol speelt bij de beveiliging van Joodse gebouwen. Uiteindelijk blijkt een actie van de Mossad een grote rol te spelen in de gebeurtenissen.
Grappig is dat sommige scènes van Daniel Silva en Hari Nykänen nagenoeg identiek zijn. Zo komt zowel in Nights of Awe, als in The English Girl van Daniel Silva, een scene voor waarbij het team van de Israëlische geheime dienst, als El Al piloten en stewards, probeert weg te komen.
In het boek van Harri Nykanen wordt wat genuanceerder gedacht over de Israëlische geheime dienst. De ambiguïteit tussen loyaliteit als Jood aan Israël en je normen en waarden, die voor velen heel herkenbaar is, komt mooi uit in het volgende citaat:
“Auschwitz and Treblinka. I had visited both as a Young Inter-Railer. A milion Jews had been killed like slaughter animals inflected with a contagious disease. Something like that breeds an incomprehensible amount of agony, rage and fear, the combination of which had conditioned Jews to sensitivity in sniffling out hostility behind, before and within words. At times, anti-Semitism is detected where it doesn’t exist. It’s monitored like the weather: sometimes it’s sunny, sometimes conditions seem to be getting worse. Absolute zero is the winter backlash of the Holocaust, which is never reached but occasionally approached. That’s why you always had to be awake and alert. Never again was tattooed on the shoulder of every Jew.
One’s attitude towards the state of Israel was another eternally ticklish topic. Were all actions of the state of Israel acceptable simply because they were carried out by Israel and its politicians, leaders and soldiers?
By no means did all Jews approve of Israel’s power politics in the occupied territories, but on the other hand …..
Many of us balanced like the milkman Tevye between traditions and patriotism. On the one hand … on the other hand …
When the Israeli army killed two Hamas leaders with missile strikes, a few colleagues asked what I thought about it. I had been forced to join that band of Jews who wavered between views.
But you always had to draw a line somewhere. A number of Israeli citizens had participated in a string of crimes that had already resulted in the death of eight people. Even though I was a Jew, I felt the line had been crossed, and it was easy for me to pick sides.”
Ook hier weerspiegelen misdaadboeken weer verschillende werkelijkheden.
Volgend deel: 3 maart 2016
Deel 7. De Shoa als ijkpunt
