De Swaan kijkt eigen BVD-dossier in en wordt niet vrolijk

Abram de Swaan, emeritus hoorleraar sociologie, heeft een kijkje genomen in het archief dat de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de voorloper van de huidige AIVD, over hem heeft aangelegd. Jarenlang werd hij ten onrechte in de gaten gehouden. Ook anderen van de hoofdstedelijke intelligentsia en het Nederlands Auschwitz Comité werden gevolgd tijdens de Koude Oorlog.

Castro

De Swaan (82) bezocht het Nationaal Archief om zijn persoonsdossier te kunnen inkijken. ‘Het Parool’ ging met hem mee. Hij was veertig jaar lang als redacteur verbonden aan De Gids en het blad Propria Cures. Voor Het Vrije Volk interviewde hij op Cuba socialistische dictator Fidel Castro. Op de voorpagina van de krant kwam een foto van hem met ‘el Commandante’. Via een informant wist de BVD dat deze foto ook in De Swaans woonkamer hing.

Schrijvers, kunstenaars, wetenschappers en journalisten werden destijds gedurende de Koude Oorlog in de gaten gehouden omwille van hun linkse sympathieën. Hun gedachtengoed werd gezien als een mogelijk gevaar voor de democratische samenleving. Sinds november 2022 kunnen mensen hun persoonlijke dossier inzien in het Nationaal Archief. De Swaan zou hebben gewild dat de BVD’ers bij hem en de anderen hadden aangebeld voor een kop koffie. “Dan krijg je een betere indruk.”

Chili

Over De Swaans neef Salomon uit Chili werd ook een dossier aangelegd. “Sali was de zoon van een broer van mijn vader, die voor de Tweede Wereldoorlog naar Chili was geëmigreerd,” zegt De Swaan. “Later is hij naar Mexico gegaan, waar hij in 1968 bij de studentendemonstraties is opgepakt en behoorlijk is mishandeld.” De visumaanvraag van Salomon kwam in het dossier van De Swaan terecht. “In Mexico was hij links, dus dan zal hij voor de Amerikanen ook wel verdacht zijn geweest,” aldus de socioloog tegen Het Parool.

In 1969 wordt De Swaan in het dossier betiteld als een ‘salonprogressief’ die van ‘snoepreisjes houdt’, ‘ofschoon misschien niet zoveel als Jan Cremer’. Er staat: ‘Voor een goed deel is dit het engagement van de ‘snob’. Het snobappeal heeft onze Bram ooit verleid met de dochter van Ank van der Moer en Guus Oster te trouwen. Natuurlijk werd dat niets’. De Swaan tegen de krant: “De afgunst sijpelt ervan af, de bespieder waant zich onbespied en geneert zich tegenover de BVD niet voor zijn ressentiment. En nu wordt dat na al die tijd opeens toch openbaar Dat vind ik heel komisch.”

Onderduik

Ook de ouder van De Swaan komen in het dossier aan bod. Dat doet hem pijn. In de Sjoa moesten zij onderduiken en daarna zijn ze door de geheime dienst gevolgd. Meik de Swaan (1911) was verbonden aan de linkse verzetskrant De Vrije Katheder en met zijn vermogen steunde hij later linkse kunstenaars. “Ach, dat is hem, met zijn geschrokken koppie,” zegt De Swaan over de pasfoto van zijn vader. De vriendengroep van zijn ouders wordt uitgebreid omschreven.

Na de oorlog waren er disverse gecompliceerde liefdesrelaties, maar de vriendschapsbanden uit verzet en onderduik bleven niettemin bewaard. “Ik word hier toch verdrietig van,” zegt De Swaan over dit deel van het dossier. Zijn vader Meik de Swaan komt in maart 1957 om bij een vliegtuigongeval. Zijn zoon leest anno 2024 dat een BVD-informant bij de begrafenis van zijn vader was. In het verslag staat wie de kist droeg.