Denemarken treurt om verlies laatste Sjoa-overlevende

Holocaust-overlevende Arlette Andersen uit Denemarken is op 98-jarige leeftijd overleden. Weinig Denen hebben zoveel horror meegemaakt als zij. In de bange jaren ’40-’45 woonde de van oorsprong Frans-Joodse Andersen in Clermont-Ferrand, waar ze uiteindelijk werd opgepakt en afgevoerd naar vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau. Na de oorlog trouwde ze met een Deen en verhuisde ze naar Kopenhagen, waar ze op latere leeftijd ging vertellen over haar ervaringen in de Sjoa. Dankzij Andersen zijn veel Denen beter bekend geworden met de verschrikkingen van Auschwitz.

Parisienne
Andersen werd in 1924 geboren in Parijs als Arlette Lévy en groeide op in een niet-religieus Joods gezin. “Mijn familie was van Joodse afkomst, maar we waren helemaal niet religieus, dus we dachten dat het ons nooit zou overkomen,” vertelde ze aan de Deense openbare omroep DR. In 1943 werd ze in Clermont-Ferrand opgepakt en begin 1944 werd ze naar Auschwitz gedeporteerd, waar ze werd gedwongen om zware handenarbeid te verrichten in de winterkou. Mede door hulp van een medegevangene werd ze echter tewerkgesteld in een wapenfabriek vlak buiten het kamp, ​​waar de aard van het werk minder uitputtend was.

Dodenmars
Door de opmars van het Rode Leger, in januari 1945, moest Andersen deelnemen aan verschillende dodenmarsen, waarbij de geïnterneerden te voet naar andere kampen werden gestuurd. “We hadden alleen de kleren die we droegen. We kregen geen eten of drinken, alleen sneeuw. Als we niet meer konden doen, werden we gewoon neergeschoten,” zegt Andersen tegen DR. Het was tijdens een van deze marsen dat ze werd bevrijd door de oprukkende Sovjet-troepen. Tegen die tijd was ze erg uitgehongerd en toen ze in mei van dat jaar in Parijs aankwam, waar ze werd herenigd met haar ouders, woog ze slechts dertig kilo.

Met Deen getrouwd
Na de oorlog maakte Andersen als twintigjarige een trip met anderen naar Kopenhagen, om aan te sterken. Die reis veranderde haar verdere leven: ze ontmoette haar latere man Ole Andersen, met wie ze in 1952 trouwde. Niet Denemarken, maar de oorlog heeft haar leven bepaald, benadrukte ze, ‘omdat er voor mij geen reden was om naar Denemarken te komen of Frankrijk te verlaten’. “Maar het is het lot dat ik gelukkig kan zijn met een man en schattige kinderen.” In de Deense stad Fredericia werd Andersen lerares Frans aan een gymnasium. Ze deed dit werk van 1961 tot 1994.

Niet meer zwijgen
Jarenlang zweeg Andersen over haar ervaringen in de Sjoa. Ze doorbrak het zwijgen in 1990 vanwege de Holocaustuitspraken van de Franse rechts-radicale politicus Jean-Marie Le Pen. Hij zei dat de Sjoa ‘slechts een detail in de geschiedenis’ was. Zeker 45 jaar na de oorlog gaf Andersen haar eerste lezing over haar traumatische ervaringen van toen. “Ik wilde er niet meer over praten,” zei Andersen later. “Maar met alles wat er in de wereld gebeurt, kan het sommige redelijke mensen een indruk geven van wat er kan gebeuren als je niet oppast.” In totaal gaf ze 426 lezingen, voornamelijk aan Deense middelbare scholieren.

Zorgen over Denemarken
Andersen zei in 2020, ter gelegenheid van de 75ste herdenking van de bevrijding van Auschwitz, dat ze niemand iets kan aanbevelen, ‘allen om niet extreem-links of -rechts te blijven’. Ze had weinig fiducie in de toekomst, onder meer vanwege de aanslagen en bekladdingen op Deense Joodse objecten in de jaren ervoor. Ze sprak haar zorgen daarover uit op de DR. “Je kunt de menselijke natuur niet veranderen. En de wereld leert niet zo goed van de geschiedenis als je kijkt naar wat er rondom ons gebeurt.” Andersen werd 98 jaar oud. Ze laat twee kinderen en vele kleinkinderen na.

Klap
In Denemarken komt het verlies van Andersen hard aan. Zij was een van de laatste Sjoa-overlevenden zo niet de laatste. Ook was de mettertijd een bekende Deen geworden. Journalist Morten Vestergaard schreef het boek Het meisje uit Auschwitz, dat aan de hand van interviews het verhaal van Arlette Andersen vertelt. Een andere journalist, Thomas Kvist Christiansen, maakte een film en schreef eveneens een boek over haar. Bekijk de documentairefilm hieronder. Bij de 75ste herdenking van de bevrijding van Auschwitz, in 2020, was er in de Deense media uitgebreid aandacht voor Andersen en haar verhaal. Veel Denen treuren om haar verlies.

Samenwerking
Denemarken werd tussen 1940 en 1945 door nazi-Duitsland bezet. De regering en koning Christian X bleven zitten en werkten samen met de Duitsers, in de hoop zo te voorkomen de controle te verliezen en ook om alle burgers – Joden incluis – te kunnen beschermen. De samenwerking liep in 1943 spaak nadat de nazi’s wilden beginnen met het deporteren van Joden. Dat pikten de Deense regering en de koning niet. De meeste Joden zijn daarop met hulp van andere Denen overgezet naar Zweden. Ongeveer negenhonderd Deense Joden werden opgepakt en vermoord.

Lees ook:
Denemarken presenteert groot Plan van Aanpak tegen antisemitisme
De Deense regering heeft een lang verwacht plan van aanpak tegen antisemitisme gepresenteerd. Het gaat om een project dat heel Denemarken aangaat en waarvan hoge verwachtingen zijn. Het plan omvat uiteenlopende maatregelen, zoals betere educatie over Joden, meer gerichte politie-inzet tegen Jodenhaat. Verder komt er een Deense nationaal coördinator antisemitismebestrijding en is het plan ingebed in bredere maatregelen tegen haatmisdrijven.