‘Favoriten’, doordacht en geëngageerd – filmrecensie

De Oostenrijkse documentairemaker Ruth Beckermann heeft in haar werk altijd een kritische blik geworpen op de geschiedenis en politiek van haar geboorteland. Met haar nieuwste film Favoriten (2023) richt ze haar lens op een jonge multiculturele generatie op een van de grootste scholen in Wenen, schrijft filmjournalist Nico van den Berg.

Net als in haar eerdere werk verweeft Beckermann de erfenis van de moderne Europese geschiedenis met de grote Joodse trauma’s, om zo diepere lagen van haar onderwerp bloot te leggen. Hoewel Favoriten op het eerste gezicht een intiem portret van kinderen is, zijn thema’s van migratie, uitsluiting en culturele verschillen nooit ver weg. Integendeel: haar kracht is het verknopen van het alledaagse met een bredere maatschappelijke context.

Joodse wortels

Ruth Beckermann werd in 1952 in Wenen geboren als dochter van Joodse ouders die de Holocaust overleefden. Die afkomst speelt een sleutelrol in haar artistieke zoektocht. Ze studeerde journalistiek en kunstgeschiedenis en begon in de jaren zeventig met het maken van films, vaak met een scherpe blik op het Oostenrijkse verleden en de plaats van Joden in de naoorlogse maatschappij.

Een van haar bekendste werken is Die Geträumten (2016), een film over de briefwisseling tussen de Joodse dichters Paul Celan en Ingeborg Bachmann, waarin de diepe littekens van de Holocaust doorschemeren. In The Waldheim Waltz (2018), die op de Berlinale de prijs voor Beste Documentaire won, analyseerde ze de politieke leugens rond voormalig bondspresident Kurt Waldheim en de ontkenning van een Oostenrijkse betrokkenheid bij nazi-misdaden. Haar werk legt steeds de spanningen bloot tussen persoonlijke en collectieve herinnering, tussen het heden en een verleden dat niet vergeten wil worden.

Migrantenafkomst

Met Favoriten richt Beckermann haar camera op een klas vol tieners in een Oostenrijkse middelbare school in de gelijknamige Weense wijk, een van de meest diverse buurten van de stad. De leerlingen zijn overwegend van migrantenafkomst, met wortels in Turkije, de Balkan en het Midden-Oosten. Via gesprekken en speelse opdrachten geeft Beckermann hen een stem: ze praten over hun toekomst, hun identiteit en de problemen die ze als jonge biculturele migrant tegenkomen.

De film is observerend zonder een expliciete voice-over, en juist daarom des te indringender. Beckermann filmt de jongeren zonder afstand, met een zeldzame openheid en vertrouwen. Hun gesprekken schommelen tussen humor en ernst, tussen grootse dromen en de harde realiteit van discriminatie en kansenongelijkheid.

Historische echo

Wat Favoriten bijzonder maakt, is de manier waarop Beckermann een subtiele link legt tussen deze jonge generatie en de geschiedenis van Wenen – en daarmee indirect ook haar eigen Joodse achtergrond. Ooit was de stad het thuis van een bloeiende Joodse gemeenschap, die na de Sjoa grotendeels verdween. Nu wordt de stad bevolkt door een nieuwe golf migranten, die net als de Joden van toen moeten vechten voor hun plek.

Deze historische echo wordt nergens expliciet verwoord, maar is onderhuids wel degelijk aanwezig. In haar eerdere films ging Beckermann direct in op het Oostenrijkse antisemitisme en de verwerking (of het gebrek daaraan) van de Holocaust. In Favoriten verschuift haar focus, maar blijft de kern van haar werk intact: hoe een samenleving omgaat met ‘de ander’ en hoe het verleden voortleeft in het heden.

Doordacht

Met Favoriten levert Ruth Beckermann opnieuw een doordachte en empathische documentaire af. De film is minder politiek expliciet dan haar eerdere documentaires, maar past zeker naadloos in haar oeuvre. Het is een film over een nieuwe generatie ‘buitenstaanders’ in Wenen, maar ook over de sporen van de geschiedenis in de hedendaagse stad. Beckermann blijft een van de meest integere en scherpzinnige stemmen in de hedendaagse documentairewereld.