Gemiste kans – column David Barnouw
‘Op de tv-zender Arte was afgelopen week de documentaire Verbotene Filme, das Erbe der Nazi-Kinos te zien.
De basis hiervan waren veertig onder het nazi-regime gemaakte films, die nog steeds niet zomaar in de het openbaar vertoond mogen worden (het waren er eerst meer dan tweehonderd). Dat zijn films als Stukas, Ich klage an, Hitlerjunge Quex, Heimkehr, Die Rotschilds, Der Ewige Jude en Jud Süss. Aan het eind van de oorlog waren deze door de Geallieerden in beslag genomen en veilig opgeborgen. Delen van de Duitse bevolking werden in het najaar van 1945 gedwongen om gruwelijke beelden van Bergen-Belsen op het witte doek te zien, omdat van de bezielende kracht van propagandafilms werd uitgegaan. Dit bleek in dat geval grovelijk te mislukken, omdat de getoonde rijen met lijken volgens de toeschouwers slachtoffers van de Geallieerde bombardementen waren.
De mythe van de kracht van propagandafilms was, en is, nog zo groot dat je een film uit de nazi-top-40 wel mag vertonen, mits je de voorstelling keurig verpakt met boodschap vooraf en discussie na afloop.
Dat gebeurde onder meer acht jaar geleden toen het NIOD op een zondagochtend in de grote zaal van bioscooptheater Tuschinski de verboden antisemitische film Jud Süss vertoonde. Met inleiding vooraf en een forumdiscussie over propaganda en film na afloop. Dat was allemaal zo voorgeschreven door de Murnau Stiftung in Duitsland en dat beleid schijnt niet snel te veranderen. Als je hoog opgeleid bent en op zondagochtend een foute film wil zien, schijn je niet vatbaar voor propaganda te zijn. Bevoogdender kun je het nauwelijks hebben. Dat gold ook lang voor Mein Kampf, maar daar is nu een degelijke en Duitse wetenschappelijke uitgave van. Ik durf te wedden dat de groei van Pegida en ander tuig niets met deze heruitgave te maken heeft.
In de documentaire die Arte vertoonde, kwamen alle aspecten van deze naoorlogse filmcensuur goed naar voren en juist daarom viel het zo tegen dat de hoofdfilm die erna vertoond werd niet één van de nazi-top-40 was, maar de ook op dvd verkrijgbare Kolberg.
De wel door Arte vertoonde film was Kolberg, de laatste nazi-speelfilm; de grootste, de duurste en met de meeste figuranten. Daaronder waren 50.000 soldaten die natuurlijk beter ergens anders ingezet hadden kunnen worden. De gelijknamige stad in Pommeren dreigt door de troepen van Napoleon ingenomen te worden, maar door krachtdadig optreden van de burgemeester stelt de gehele bevolking zich te weer. Napoleon verliest en Kolberg blijft vrij; in werkelijkheid valt de stad in Franse handen. Deze film zou de Duitse bevolking moeten oppeppen en eind januari 1945 ging hij in première, in het door bommen geteisterde Berlijn. Twee maanden later viel Kolberg in Russische handen en nog een maand later was de oorlog in Europa voorbij. Een beter voorbeeld van mislukte propaganda is nauwelijks te vinden.
Maar zelfs deze behoorlijk onschuldige film werd vooraf gegaan door tien minuten Propaganda in Agfacolor, zodat je tenminste gewaarschuwd zou kijken.
Het had Arte gesierd als zij een controversiëlere film hadden uitgezonden, met ervoor commentaar en na afloop het telefoonnummer van de Stichting Korrelatie, of het mijne.’
