Gerd Heidemann, omstreden verzamelaar, overleden

Onlangs overleed Gerd Heidemann (93), de Duitse journalist die voor Stern de ‘dagboeken van Adolf Hitler’ kocht. In 1983 presenteerde hij ze aan de wereld, met veel bombarie. Later bleken ze onecht te zijn. De affaire rond de vermeende dagboeken was een van de grootste mediaschandalen in de Bondsrepubliek. De boeken gingen in 2023 naar het nationaal archief van Duitsland in Koblenz. De rest van zijn verzameling verkocht hij aan de Stanford University.

Gerd Heidemann werd geboren als de onwettige zoon van handelsmedewerker Johannes Schurbohm en Martha Eiternick. In juli 1935 trouwde zijn moeder met Rolf Heidemann, een officier bij de waterpolitie, die hem adopteerde. Als kind was hij verplicht lid van het Jungvolk in de Hitlerjugend. Heidemann ging na zijn middelbare school en studie als journalist aan de slag. Vanaf 1955 was hij bij het weekblad Stern in dienst.

Afrika

Als verslaggever voor Stern rapporteerde Heidemann vanuit vele oorlogsgebieden in Afrika (Biafra, Angola, Burundi, Mozambique, Guinee-Bissau, Oeganda en Congo ) en redde hij de levens van oorlogsverslaggever Randolph Braumann en zestien andere gijzelaars tijdens de Zwarte September-opstand in Amman in 1970. In 1977 publiceerde hij het boek Postlagerd Tampico over zijn – inmiddels controversiële – onderzoek naar B. Traven. Het onderzoek resulteerde in 1967 in het vijfdelige documentaire-tv-drama, waarin Heidemann zichzelf speelt.

Jacht van Göring

Mettertijd begon Heidemann een fascinatie te ontwikkelen voor het verzamelen van attributen en documenten van de voormalige nazi-top. In 1973 kocht Heidemann het luxe jacht Carin II, ooit eigendom van Hermann Göring. Hij probeerde het schip in de oorspronkelijke staat te herstellen en tegelijkertijd tegen aanzienlijke kosten te moderniseren. In 1985 zei Heidemann dat hij er ruim een ​​miljoen mark in had geïnvesteerd.

Gasten aan boord

Hij ontving tal van vooraanstaande kunstenaars, politici, historische figuren en journalisten aan boord. De laatste gasten aan boord begin april 1981 waren vertegenwoordigers van uitgeverij Gruner + Jahr en het hoofd van de hedendaagse geschiedenis van Stern, Thomas Walde. De achtergrond van die bijeenkomst was de ontdekking van de vermeende Hitlerdagboeken en de geplande publicatie ervan. Heidemann had de dagboeken van zijn collega Konrad Kujau voor 9,3 miljoen D-Mark gekocht.

Gefopt

In 1983 openbaarde de journalist en verzamelaar de ‘dagboeken van Hitler’, maar algauw bleken deze vals te zijn. De door Kujau gefopte sterverslaggever Heidemann kwam in opspraak, belandde kort in de gevangenis en leefde na zijn vrijlating veertig jaar lang van een uitkering. Echter, zijn omvangrijke verzameling van documenten en interview over en met nazi’s bewaakte hij goed. Dit archief is immers van onschatbare waarde voor wie in de toekomst meer wil weten over het Duitsland van de jaren dertig en veertig van de 20ste eeuw.

Schandaal

In de tijd van de openbaring ontstond een groot schandaal. Heidemann verklaarde in 1983 dat de ‘documenten’ zich aan boord van een ‘Ju 352–propellervliegtuig hadden bevonden, dat in de laatste dagen van de oorlog geheim materiaal vanuit de Führerbunker in Berlijn zou vliegen en dat ten zuiden van Dresden was neergestort.

De eerste letterlijke fragmenten uit de zogenaamde dagboeken formuleerden Hitlers soms denigrerende kritiek op zijn naaste collega’s in de commandostaf. Volgens de aantekeningen waren de Führers willekeurige daden tegen de Joden te ver gegaan. Ook lieten ze het beeld zien van een ‘menselijke’ Hitler die zich onder meer zorgen maakte over de gezondheid van zijn geliefde Eva Braun.

‘Nazi-adept’

Bekende Duitse professoren zoals Werner Maser, Karl Dietrich Bracher, Martin Broszat en Eberhard Jäckel waren sceptisch en twijfelden openlijk aan de authenticiteit van de aantekeningen. De Britse historicus Hugh Trevor-Roper daarentegen getuigde eerst van de authenticiteit ervan voordat hij moest toegeven dat ook hij in het ootje was genomen. Heidemann zelf werd in een hoek gestopt waarin hij achteraf onterecht stond: als nazi-adept. Voor de affaire en later was en werd duidelijk dat hij juist erg kritisch over de nazi’s schreef.

Stasi

Lang was het stil rond Heidemann, maar in 2002 dook zijn naam plotseling op: in Der Spiegel werden beschuldigingen tegen hem geuit dat hij 33 jaar lang informant was geweest voor het Ministerie van Staatsveiligheid onder de codenaam ‘Gerhard’. Heidemann gaf toe dat hij in 1953 door een Stasi-officier werd benaderd toen hij in Oost-Berlijn een visum aanvroeg voor het Wereld-jongerenfestival in Boekarest.

Na zijn terugkeer in Hamburg meldde hij dit incident onmiddellijk aan het Bureau voor de Bescherming van de Grondwet. “De president van het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft mij gevraagd contact te onderhouden met de Stasi. Ook het Federale Bureau voor de Bescherming van de Grondwet werd ingeschakeld, evenals de Engelsen,” aldus Heidemann tegen het weekblad.

Archief

Ondanks dat hij niet langer als journalist actief was, bleef Gerd Heidemann doorgaan met het uitbreiden van zijn nazi-verzameling. Die nam omvangrijke vormen aan en bevatte belangrijke documenten voor de geschiedschrijving. Hij bewaarde alles goed en had een grote, en goed beveiligde archiefruimte. Onder meer de omstreden valse dagboeken van Hitler zaten daar in. Hij deed ze in 2023 over aan het Bondsarchief in Koblenz, zodat ze konden worden bewaard. Het ging immers om een van de grootste schandalen ooit in de Duitse geschiedenis.

Heidemann wilde niet dat de vaste dagboeken in handen zouden komen van kwaadwillenden of neonazi’s. De rest van zin grote collectie verkocht hij in 2023 aan het Hoover Institute van de Stanford University. Ook dat deed hij om te voorkomen dat anderen ermee aan de haal zouden gaan.  Het instituut digitaliseert de documenten en stelt ze zo beschikbaar voor serieus onderzoek. Wel moesten alle stukken worden gecontroleerd op echtheid om een herhaling van de affaire uit 1983 met ‘Hitlers dagboeken’ te voorkomen.

Gerd Heidemann overleed op 9 december op 93-jarige leeftijd in zijn woonplaats Hamburg. Hij was omringd door familie, aldus Stern in een overlijdensbericht.