Herdenking op zwaar beveiligde Dam waardig verlopen
Op een zwaar beveiligde Dam is de nationale dodenherdenking zonder noemenswaardige incidenten verlopen. De vooraf bestaande vrees dat anti-Israël-activisten de twee minuten stilte zouden verstoren kwam niet uit, onder meer omdat de autoriteiten er alles aan hadden gedaan het te voorkomen. Een man die vlak voor acht uur een spandoek wilde uitklappen werd aangehouden. Er was immers een demonstratieverbod. Er kwamen slechts 4.400 mensen naar de Dam, die voor tweederde leeg was.
Beveiligingspoortjes, extra dranghekken, lege veiligheidsvakken en heel veel politieagenten en beveiligers: op en rond de Dam was de spanning op 4 mei 2024 om te snijden. Journalisten moesten hun spullen, zoals laptops, afgeven en konden die niet meenemen naar de Nieuwe Kerk, waar voorafgaand aan de herdenking op het plein een programma met sprekers en muziek plaatsvond. Paraplu’s waren in de kerk en op de Dam uit den boze, ondanks de voorspelde regen. In plaats daarvan werden poncho’s uitgedeeld.
Morricone
De plechtigheid in de Nieuwe Kerk was algemeen te noemen en legde dit jaar de nadruk op het leed van de Indische Nederlanders in de bange jaren ’40-’45 en daarna, tijdens de Politionele Acties [ook wel de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog genoemd, red.]. De 4 mei-voordracht van schrijfster Dido Michielsen ging over het leed van haar vader en de trauma’s die dat voor hem en zijn familie meebracht. Ook zei Sinti-vrouw Lalla Weiss een woordje en was er muziek van de Italiaanse componist Enrico Morricone.
Gespannen
De spanning was vooral buiten voelbaar. Voorafgaand aan het programma in de Nieuwe Kerk stonden daar lange rijen met genodigden, die een-voor-een waren gecontroleerd met detectors. Allemaal om te voorkomen dat iemand spullen mee zou brengen om de plechtigheden te verstoren. Eenmaal binnen viel die spanning grotendeels weg, vooral omdat er waarschijnlijk een besef op de genodigden indaalden dat er geen anti-Israël-activisten in de kerk aanwezig konden zijn dankzij de hoge beveiligingsmaatregelen.
Bijna lege Dam
Nadat koning Willem-Alexander en koningin Máxima met demissionair premier Mark Rutte (VVD) en voorzitter Wim van de Donk van het 4 en 5 Mei-comité de kerk hadden verlaten, volgde rest langzaam richting de Dam. Daar werd duidelijk hoe weinig bezoekers er waren. Waar normaal gesproken twintigduizend mensen op de Dam konden, was dat door burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) dit keer teruggeschroefd naar tienduizend. Omdat mensen hun gegevens niet hoefden achter te laten, waren er velen niet komen opdagen: welgeteld stonden er circa 4.400 mensen op de Dam.
Incident
Door het grote aantal ‘no shows’ waren de lege plekken (die uit veiligheidsoverwegingen waren gecreëerd) nog groter. De regen maakte het er allemaal niet veel beter op. Desondanks kon er een waardige plechtigheid plaatsvinden. Vlak voordat om acht uur twee minuten stilte werd gehouden, kwam het tot een incident: een man wilde een spandoek tegen Israël ontvouwen. Terwijl hij dat deed, werd hij gesnapt en overmeesters door dienders. De agenten haalden de man weg. Hij is aangehouden en meegenomen, omdat hij het demonstratieverbod negeerde.
Joodse herdenkers
Van het spandoek-incident viel weinig te merken, zowel bij het Nationaal Monument als op televisie. Wel maakte de NOS het op haar site bekend. De twee minuten stilte verliepen geruisloos en de rest van de herdenking was zoals gewoonlijk waardig te noemen. Sjoa-overlevenden Bert Woudstra uit Enschede en Peter Hein uit Burgwerd legden een krans voor alle vervolgingsslachtoffers. Woudstra’s vader werd in Mauthausen vermoord en ook verloor hij 26 familieleden. Hein’s grootouders werden in Chelmno en Treblinka vermoord. Samen met twee kleinkinderen waren zij op de Dam.
Virrie Cohen
Verder was het dit jaar de beurt aan burgemeester Halsema een een rede te houden. Ze stond stil bij verzetsheldin Virrie Cohen, die als verpleegster in de crèche tegenover de Hollandsche Schouwburg honderden Joodse kinderen redde. “Op de muur van de binnenplaats van het museum [NHM, red.] is een uitspraak van haar te lezen. Er staat: ‘Ik droom niet van de kinderen die er uit gekomen zijn; in de spiegel van mijn herinnering zie ik de kinderen in een rij naar de overkant lopen, de voordeur van de crèche uit’,” aldus de politica.
Grondrechten
Volgens Halsema kan niet worden weggekeken bij de vele kinderen die nu het slachtoffer zijn van oorlogsgeweld, daarmee onder meer doelend op kinderen in de Gazastrook. “Wij, hier verzameld, zijn de erfgenamen van een zwaar bevochten vrede. Laten wij die erfenis, onze open samenleving, beschermen. Door op te staan tegen antisemitisme, tegen elke vorm van haat en discriminatie. Door onze grondrechten te koesteren, net als de vrije pers en onze democratie,” zei ze. Met dat laatste lijkt Halsema te wijzen naar de PVV van Geert Wilders die volgens critici aan de grondrechten van burgers wil tornen.
‘Dit nooit meer zo’
Na de plechtigheden konden alle genodigden bijkomen – door de regen was het voor velen iets te koud – met een kop koffie of bak thee in de glazen hal van Hotel Krasnapolsky. Niemand wilde on the record, maar duidelijk was wel: dit willen we liever nooit meer zo. Volgend jaar zou het dus weer als vanouds moeten: een ‘open’ Dam waar maximaal twintigduizend mensen terecht kunnen om de doden van de Tweede Wereldoorlog en in oorlogen daarna samen te herdenken. De vraag is of de geest van de anti-Israëlprotesten dan terug in de fles zal zijn.
