‘Het concept Stolpersteine is niet exclusief’ – gastcolumn Alexander Stukenberg

Alexander Stukenberg is directeur van de Stichting Stolpersteine. Onlangs was er veel discussie over Stolpersteine, omdat bleek dat er een steen zal worden gelegd voor iemand die niet in de Sjoa is vermoord. Na onderzoek bleek dat de criteria voor de stenen wel degelijk voldoen voor het leggen van deze steen. Stukenberg vertelt over zijn motivatie en geeft extra tekst en uitleg. ‘Wat beweegt mensen om te zeggen dat iemand geen Stolperstein verdient? Elke Stolperstein is uniek’

Toen ik in januari 2019 voor de stippenkaart uit 1941 in het Verzetsmuseum in Amsterdam stond en zag dat mijn straat in het zwart was gemarkeerd met slechts zes Stolpersteine, was dit het moment waarop mijn partner me aanmoedigde actief deel te nemen aan het project Stolpersteine. Ik wilde iets doen, iets bijdragen. Zo kwam ik in contact met Paul de Haan, die toen nog coördinator voor het project in Amsterdam was, en in zeer korte tijd werd ik directeur van Stichting Stolpersteine, ​​en coördinator voor Amsterdam. Ik doe dit werk graag met een open hart, omdat ik nu beter begrijp wat deze stenen voor sommige mensen betekenen.

Stolpersteine is ‘s werelds grootste kunstproject. Hierin geven we de slachtoffers van de nationaalsocialistische dictatuur hun naam en originele adressen terug. Ook laten we zien waar ze ooit woonden of werkten (in ‘onze buurt’) en dat ze allemaal onderdeel waren van het dagelijks leven. Dit laatste is een van de redenen waarom ik persoonlijk Stolpersteine ​​zo leuk vind: het gaat om individuele mensen met eigen verhalen die in onze buurten leefden. Het waren onze buren. En net als vandaag de dag waren ze allemaal verschillend en hebben allemaal verschillende verhalen.

In de afgelopen weken is er veel ‘kwaad bloed’ rond één Stolperstein in Amsterdam geweest, Negativiteit en jaloezie, hoe kan dat?

Stolpersteine zorgen voor links naar informatie waarover we beschikken uit archieven, dagboeken en verhalen. Sommige verhalen blijven echter in het duister en daarbij zullen we nooit weten wat er precies is gebeurd. Waarom is iemand Duitsland ontvlucht? Je verlaat niet zomaar je huis, werk en baan, er was een reden. Sommigen hadden de kans en grepen het aan om weg te gaan en anderen hadden die kans niet, en weer anderen hadden er vertrouwen in dat het nazi-spook snel voorbij zou zijn.

Het concept van de Stolpersteine ​​is bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. En de allereerste steen verwijst naar de opdracht van Heinrich Himmler om alle Sinti en Roma te deporteren. Deze Stolperstein ligt sinds 16 december 1992 voor het stadhuis in Keulen. Het project werd al snel een succes en familieleden, maar ook burgers en gemeenten, vroegen stenen aan voor de slachtoffers uit hun steden en dorpen.

Natuurlijk zijn de meeste Stolpersteine er voor vermoorde Joden in heel Europa, maar er zijn ook exemplaren voor overlevenden die het geluk hadden omdat ze bijvoorbeeld ondergedoken zijn geweest of die de kans hadden om te vluchten. In tegenstelling tot wat veel mensen denken, zijn de criteria voor de stenen veel ruimer dan gedacht. Niet alleen mensen die in de Sjoa zijn vermoord, maar ook mensen die het overleefd hebben, kunnen in aanmerking komen voor een steen. Hetzelfde geldt voor niet-Joden en niet-Sinti en -Roma. 

Het concept is dus niet exclusief, zoals de grote monumenten die in steden staan ​​en er alleen voor de vermoorde Joden in Europa zijn, of alleen voor homoseksuelen of alleen voor Sinti en Roma. In Stolpersteine ​​komt alles samen. Het gaat om mensen en niet om geloof, seksuele identiteit, afkomst of iemand die is vermoord, ondergedoken of gewoon is gevlucht om aan de dood te ontsnappen.

Wat beweegt mensen om te zeggen dat iemand geen Stolperstein verdient? ‘Verdient’? Misschien zijn deze mensen bang dat er iets wordt weggenomen of dat iets zijn waarde verliest? Of is het niet ‘hetzelfde’?
Ik denk dat iedereen zichzelf deze vraag moet stellen.

Elke Stolperstein wordt met de hand gemaakt, dus elke Stolperstein en de persoon voor wie we het maken heeft zijn eigen individuele verhaal en dus een individuele Stolperstein.

Eén steen, één naam, één persoon, een verhaal.

Auteur Alexander Stukenberg is directeur van de Stichting Stolpersteine

Lees ook:
‘Stolpersteine, waarom dit monopolie van Demnig?’ – column David Barnouw
Dat de criteria voor Stolpersteine ruimer zijn dan gedacht, hoeft niet te betekenen dat er geen kritiek op de organisatie mogelijk is, vindt columnist David Barnouw, die stelt dat die ook anders kan. ‘Deze uitbreidingen doen sterk denken aan de geschiedenis van de vierde mei; wie herdenken wij eigenlijk?’