Het land achter de zee – boekrecensie

Om na de Sjoa als Jood in het Britse mandaatgebied Palestina, en later Israël, te komen, moest een lange tocht worden ondergaan. Een groot aantal Joden kwam eerst in kampementen op Cyprus terecht, een eiland dat toen nog een Britse kolonie was. Het boek ‘Het land achter de zee. Migranten na de Holocaust in detentiekampen op Cyprus’ verhaalt daarover. David Barnouw las het en schreef een recensie.

Voor de Joden die uit de onderduik opdoken of uit de kampen terugkwamen, was de oorlog nog niet afgelopen en zeker niet als zij naar ‘het Beloofde Land’ wilden. In Nederland was de zionistische beweging klein gebleven: waarom zou je naar een onbekend en gevaarlijk oord gaan als je het hier naar je zin had en antisemitisme een geringe rol speelde?

Dat veranderde na de Duitse bezetting, toen bleek dat je als Jood vogelvrij was en er weinig hulp van niet-Joden was geweest om aan de ondergang te ontkomen. Nu leek Palestina wel een welkom perspectief, want daar kon je als Jood relatief veilig wonen, werken en bidden. Voor de oorlog waren er al Joden naar Palestina gegaan en die vormden daar een kleine minderheid in dat Britse mandaatgebied.

De verhouding met de Palestijnen was wisselend van vriendschappelijke samenwerking tot dodelijke vijandschap. Nu er meer Joden Palestina binnenkwamen, legaal en illegaal, werden de verhoudingen scherper. De Britten, die goede betrekkingen wilden houden met de olierijke Arabische landen, poogden de Joodse emigratie zo veel mogelijk tegen te gaan. Joden die per schip Palestina binnen probeerden te komen, werden door Britse oorlogsschepen opgewacht en de opvarenden naar Cyprus overgebracht. Daar werden ze in detentiekampen achter prikkeldraad opgesloten. Leon Uris bracht dit in 1958 in romanvorm naar voren in Exodus, wat twee jaar later ook nog eens een goedbezochte speelfilm opleverde.

In het boekwerk Het land achter de zee, Migranten na de Holocaust in detentiekampen op Cyprus. De reis van Emile Pimentel staat de Nederlandse Jood Emile Pimentel (1923-1988) centraal, die twee jaar op Cyprus gevangen zat.

Kort voor de oorlog kwam hij in aanraking met het zionisme. In 1943 moest hij onderduiken, maar daardoor overleefde hij de Sjoa. Na de oorlog bracht hij het zionisme in de praktijk door naar het Britse mandaatgebied Palestina te vertrekken. Wij weten veel, zo niet alles van Emile, zijn familie en zijn vrienden omdat hij zijn leven heeft vastgelegd in vele ongepubliceerde dagboeken, brieven, gedichten en verhalen. Het blijft natuurlijk zijn versie, maar hij aarzelt niet om aan zelfreflectie te doen, zeker als het om zijn (ex-)vrienden gaat.

Natuurlijk komen zij allen beschadigd uit de oorlog: zelf wel overleefd, maar de meeste familieleden waren vermoord. Emile en zijn vrienden keerden terug naar de Joodsche Jeugd-federatie (JJF), die activistischer was dan de Nederlandsche Zionistenbond. Hier werd de theorie in de praktijk gebracht en Emile vertrekt op 4 februari 1947 naar de zuidkust van Frankrijk. Van daaruit willen hij en tienduizenden andere Joden de oversteek naar Palestina maken. Er worden mondjesmaat inreisvisa beschikbaar gesteld: het quotum was vijftienhonderd per maand.

Via de haven van Sète vertrok hij met meer dan tweeduizend anderen op de Theodor Herzel naar het Beloofde Land. Vlak voor de kust greep de Britse marine in en er vielen meer dan twintig doden onder de illegale emigranten. De volgende halte na Haifa werd Cyprus, waar ze in bewaakte tentenkampen verbleven, en waaruit ze soms probeerden te ontsnappen. Pas twee jaar later kwam Emile, en nu legaal, in Israël aan.

De heroïek van Exodus ontbreekt volkomen in zijn correspondentie en gedichten. Emile schrijft de ene keer als neutrale journalist en de andere keer als een getormenteerde Jood die het Beloofde Land maar niet kan bereiken. Activisme en gelatenheid wisselen elkaar af en hoe hij schrijft, hangt af van zijn stemmingswisselingen. ‘Alle dromen zijn vergaan, en ook de wereld brokkelde stuk,’ schreef hij kort na zijn komst op Cyprus. En in het jonge Israël werd Emile ‘herboren tot een nieuw geluk.’

Dit afwisselende ooggetuigenverslag maakt Het land achter de zee een authentieke beschrijving van die vijf naoorlogse jaren tussen hoop en vrees.

Titel: Het land achter de zee. Migranten na de Holocaust in detentiekampen op Cyprus.
Auteurs: Frans Blom en Vivian Beekman
Uitgeverij: Querido Facto
ISBN: 9789021489445
Prijs: 24,99 euro