Honderdjarig Tuschinski krijgt predicaat ‘koninklijk’

Tuschinski bestaat honderd jaar en mag zich voortaan ook ‘koninklijk’ noemen. De bioscoop, die in 1921 mede werd opgericht door de Joods-Pools-Nederlandse zakenman Abraham Tuschinski, komt zo in het rijtje met onder meer het Koninklijk Concertgebouw en Koninklijk Theater Carré. Tijdens de viering van de honderdste verjaardag maakte Arthur van Dijk (VVD), Commissaris van de Koning van Noord-Holland en burgemeester Femke Halsema (GroenLinks) van Amsterdam dit bekend. Op donderdagavond was er een groot galafeest in wat voortaan Koninklijk Theater Tuschinski heet. Tegenwoordig zijn in het filmtheater grote Hollywoodfilms en kleinere art house-producties te zien.

Rotterdam
De bioscoop is al 25 jaar onderdeel van de bioscoopketen Pathé. Directeur Jacques Hoendervangers is apetrots op het predicaat koninklijk.  Hij noemt deze status ‘een fantastische bekroning op het werk van oprichter Abraham Tuschinski en op de decennialange inzet van alle medewerkers om het gedachtegoed van Tuschinski te waarborgen’. Vanaf 1911 opende de Pools-Joodse immigrant in Rotterdam de bioscopen Thalia, Cinema Royal, Scala en Olympia. Tien jaar later, op 28 oktober 1921, opende hij aan de Reguliersbreestraat in Amsterdam Theater Tuschinski. Het werd gebouwd in verschillende stijlen: de Amsterdamse School, Jugendstil en art deco.

“De stad kreeg honderd jaar geleden een van de mooiste cadeaus ooit, van de Rotterdammer Abraham Tuschinski”, aldus Halsema, die erop doelde dat de oprichter eerst in Rotterdam actief was. “Hij had de ambitie om het mooiste en grootste theater van Amsterdam neer te zetten om een droomfabriek te creëren. Generaties van Amsterdammers komen naar Theater Tuschinski om kennis te maken met de magie van film. Maar velen zijn al betoverd voordat zij hun plaats hebben ingenomen.”

Gerschtanowitz
De bouw van Tuschinski kwam er niet zonder slag of stoot. Voorafgaand aan en rond het slaan van de eerste heipaal, die in 1916 de grond in ging, was er rumoer in de stad. Zo zou het theater te groot en protserig zijn, en zou het niet passen bij Amsterdam. De bouw werd doorgezet en in 1921 was het droomkasteel klaar. Tuschinski financierde de realisatie mede met de Joodse investeerders Herman Erlich en Hermann Gerschtanowitz. De nazaten van die laatste waren donderdagavond in de zaal aanwezig. Een van hen is BN’ner en presentator Winston Gerschtanowitz.

Markante torens
Koninklijk Theater Tuschinski heeft een rijk gedecoreerde gevel in een geheel eigen bouwstijl, bekleed met geglazuurde tegels en keramische sculpturen. Ze zijn indertijd verfraaid met smeedijzeren decoraties en lampen van de hand van Barend Jordens. De oosters aandoende architectuur van de voorgevel had met zijn markante torens een adverterende functie: het was bedoeld om het publiek binnen te leiden in een illusoire wereld, waar het weelderige interieur diende als passende omgeving voor de film of variété-voorstelling. Ook was er een filmorgel en een theaterorkest.

De elektrotechnische installatie was destijds zijn tijd ver vooruit. En met het revolutionaire verwarmings- en ventilatiesysteem werd op alle plekken in het theater de temperatuur gelijk gehouden. In de zomer werden er grote ijsblokken van boven Noorwegen naar Tuschinski gebracht om de zaken met ventilatoren koel te houden. Op deze manier ontstond er airconditioning en konden de gasten ook op hete zomerdagen naar de film gaan. Gaandeweg werd ‘Tuschinski’ een begrip in Amsterdam, Nederland en daarbuiten.

In de bezettingsjaren
In de Tweede Wereldoorlog werd het Tuschinski Theater door Duitsers bezet nadat iemand op Koninginnedag (toen 31 augustus) een Nederlandse en Britse vlag aan de gevel had gehangen. De naam ‘Tuschinski’ werd op 1 november 1940 van de gevel gehaald en vervangen door ‘Tivoli’. In de volksmond stond Tivoli voor ‘Tuschinski Is Verkocht Of Liever Ingepikt’ en werden er in het theater alleen nog Duitse films vertoond. Directeur Abraham Tuschinski werd afgevoerd en in 1942 in Auschwitz vermoord. Na de bevrijding werd op 29 juli 1945 de naam Tuschinski Theater weer op de gevel gezet.

Restauratie
De bioscoop bleef bestaan en ging met de tijden mee, zij het dat het oude, jaren twintig-interieur, er nog wel was. Desalniettemin ging er met de jaren veel verloren. De bioscoop kwam in handen van het Franse concern Pathé en tussen 1998 en 2002 vond een restauratie plaats, eerst van het exterieur, daarna van het interieur. Het uitgangspunt was het filmtheater zoals dat door Abraham Tuschinski gebouwd was zoveel mogelijk in de oude luister moest worden hersteld. Dat is goed gelukt. Tegenwoordig zijn in Koninklijk Theater Tuschinski grote Hollywoodfilms en kleinere art house-producties te zien. DE bioscoop draait na corona weer op volle toeren.

Lees ook:
Eerbetoon Abraham Tuschinski in Rotterdam
Rotterdam zet op 14 mei, de dag van de herdenking van het bombardement op de stad, bioscoopmagnaat Abraham Tuschinski in het zonnetje. In LantarenVenster wordt een korte documentaire van Arthur Bueno vertoond over het leven van de man die Rotterdam liet kennismaken met Hollywood. Dit meldt RTV Rijnmond. Hoewel Tuschinski vooral bekend is van zijn bioscoop in Amsterdam, had hij voor de Tweede Wereldoorlog maar liefst vijf bioscopen in Rotterdam.