‘Incitement’ is beklemmend en houdt je tot op het laatst gekluisterd – filmrecensie

Youtube

‘De moord op premier Yitzhak Rabin in een gespannen polariserend sociaal en politiek klimaat’

De speelfilm van Yaron Zilberman toont een ongemakkelijk portret van Yigal Amir, de moordenaar van de Israëlische premier in de twee voorafgaande jaren aan de moord op de Israëlische premier Yitzhak Rabin op 4 november 1995. Voor mij is deze film interessant omdat ik destijds in Israel werkte als journalist en deze periode heb meegemaakt. Vanwege overheidsmaatregelen kon ik de film, vertoond op het Seret filmfestival, niet in de bioscoop bekijken. Toch wist de regisseur met deze uitvoering ook een onaangename spanning op te bouwen in mijn huiskamer. Ik heb de film een enkele keer op pauze gezet om even goed te kunnen ademen.

De film begint vredevol met de introductie van Yigal Amir als zijnde een nette Joodse student uit een doorsnee Jemenitische familie in Herzlyia. Het is 13 september 1993. Een fragment van een religieuze jongen die Joodse grafstenen schoonmaakt. Bij thuiskomst ziet hij de beelden van de ondertekening van het Oslo-I akkoord en beluistert de historische woorden van Yitzhak Rabin; “De tijd voor vrede is aangebroken.” Het gezicht van de rechtenstudent aan de Bar Ilan universiteit toont ongenoegen.

Naar aanleiding van het gerechtelijk onderzoek naar de moord, is geconcludeerd dat Amir, terwijl hij zag hoe de Israëlische premier de Oslo-akkoorden ondertekende op het gazon van het Witte Huis, samen met de Amerikaanse president Bill Clinton en de president van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie PLO Yasser Arafat, toen al besloot Rabin te vermoorden. Zilberman laat je een andere kant zien.

Gekluisterd
Het Israëlische drama ‘Incitement’ kluistert je aan de buis. Zilberman laat zien hoe de sociale en politieke omgeving van Amir hem doen geloven dat hij uitverkoren is om Rabin te vermoorden. De demonstratie in maart 1994, nabij de stad Ra’anana door de extremistische groepering Kahane Chai, die pleit voor de verdrijving van Arabieren uit het Bijbelse land Israël lijkt voor Zilberman de trigger die Amir aanzette tot het daadwerkelijk in plan willen brengen van zijn gedachte op de moord. Likudleider Benyamin Netanyahu liep mee in dit protest met achter hem een doodskist met de woorden: “Rabin veroorzaakt de dood van het zionisme.” Het is het moment dat de student een gewapende militie wil gaan vormen.

Op 5 oktober 1995, de dag van de Knesset-stemming over Oslo II, organiseerde de leiding van Likud een massale, met honderdduizend man sterk, protest op het Zionplein in Jeruzalem. Oppositieleider Benjamin Netanyahu stond als een Messias op een balkon de menigte op te hitsen. Dit beeld staat mij nog als de dag van gisteren op mijn netvlies. Ik stond met mijn cameraploeg een balkon verwijderd van Netanyahu. Dit protest veranderde al snel in hysterie en de menigte scandeerde: “Dood aan Rabin!” Door de menigte niet in toom te houden, onderschreef Netanyahu hun extatische, gewelddadige, messiaanse euforie. Netanyahu’s aansporing op dat moment overschreed de grens. Andere Likudleden, zoals David Levy verlieten de demonstratie.

Joodse hooligans
Midden in dit protest stond Avishai Raviv posters uit te delen waarop Rabin in nazi-kleding stond afgebeeld. Amir en hij hadden elkaar leren kennen op de universiteit en werkten samen. Demonstranten noemden Rabin een nazi, ze vergeleken hem met Adolf Hitler en zij scandeerden: “Rabin is een moordenaar!” De film toont dat Amir al wist dat Raviv voor de Shin Beth werkte. Buiten de agent om – Amir vond Raviv een slappe leider van een paar Joodse hooligans – smeedde hij zijn plannen waarbij hij Raviv gebruikte om deze plannen te verwezenlijken.

Zowel het onderwerp als de aanpak van de film zijn vol gevaar. Een film maken over moordenaar Yigal Amir loopt het risico hem tot een niveau van een bekendheid te verheffen. Krachtig beeldt Incitement Amir af als slechts een persoon van een zichzelf versterkende held. Er zijn maar weinig mensen met wie hij omgaat, die zijn overtuigingen in twijfel trekken. De religieuze goedkeuring kreeg hij door rabbijnen die predikten over de wet van de ‘pursuer’ en de wet van de ‘informer’. Dit zijn Joodse wetten die in Amir’s ogen een moord op Rabin vergoelijken. De moederlijke goedkeuring kreeg hij van zijn moeder die hem iemand noemde die tot grote daden zou komen. De politieke goedkeuring kwam van Likudleider Benyamin Netanyahu. Deze laatste was gewaarschuwd door Carmi Gillon, het hoofd van de Shin Beth dat de door hem gebruikte retoriek Rabin de dood in zou jagen.

Een film die beweert dat Amir (gespeeld door de acteur Yehuda Nahari Halevi) niet in een vacuüm handelde – dat hij een brandende lont was die, keer op keer, vrienden, familieleden en rabbijnen weigerden te blussen – kan lijken op een excuus voor zijn daden. Het idee dat de politieke sfeer en het religieuze extremisme in Israël in de jaren negentig Amir tot geweld hebben aangezet, is natuurlijk niet nieuw. Amir zit voor levenslang in isolatie in de gevangenis. Incitement laat alleen zien dat Israël een afrekening met de voeders van zijn fanatisme omzeilde.


Claustrofobisch
Acteur Halevi bevindt zich in vrijwel elke scène, vaak in close-up of met de camera over zijn schouder, en wordt vaak geïsoleerd binnen het claustrofobische, vierkante frame. De sluwe glimlach van de acteur is in het begin huiveringwekkend en wordt dat meer naarmate de film vordert. In het begin van de film luistert hij aandachtig naar een rabbijn die Baruch Goldstein verdedigt. Goldstein slachtte in 1994 negentwintig biddende moslims in Hebron af. Zijn naasten negeren of verwerpen als zijnde grappen zijn verklaringen dat iemand Rabin zou moeten vermoorden. De meest genereuze interpretatie van de rabbijnen van wie hij een religieuze rechtvaardiging zoekt voor moord is dat ze zijn vragen als hypothetisch beschouwen.

Zilberman geeft de film een extra lading door scènes van de gedramatiseerde Amir vloeiend te verweven met nieuwsfragmenten van politieke toespraken en bijeenkomsten uit die tijd – het soort bijeenkomsten waarbij posters het gezicht van Rabin in dradenkruizen kunnen laten zien. Deze wisselden archiefbeelden en nieuw gefilmde beelden van deze demonstraties verdienen overigens een prijs op zich. De scheiding tussen toen en nu is nauwelijks te zien door een perfecte weergave van styling en overgang in beeldkwaliteit.

Overgang naar Likud-tijdperk
Het algemene gevoel is dat, onder bepaalde voorwaarden, aanzetten tot moord een gemakkelijk, zelfs passief proces is en dat de verfilming van Amir’s moord op Rabin niet alleen een tragedie is, maar ook een waarschuwend verhaal. ‘Incitement’ geeft aan hoe de overgang van het politieke metier van het Avoda (Arbeidspartij)-tijdperk naar het Likud-tijdperk plaatsvond. In 1996 werd Benyamin Netanyahu voor het eerst premier en daarmee brak het Likud tijdperk aan. Ik kan een directe lijn trekken van die zes maanden na de moord op Rabin naar de huidige ontwikkelingen in Israël. Pijnlijk om te zien dat de huidige Israëlische premier Benjamin Netanyahu al acteerde in eigen belang en niet in het belang van het democratische proces in een democratische staat. We kunnen uit de film de les leren dat vrijheid van meningsuiting niet mag beteken dat haat verspreiden binnen een democratisch stelsel past.

In mijn ogen, zowel als zijnde de journalist die destijds hier verslag van deed, maar ook als persoon in deze tijd, is deze film echt de moeite waard om te zien. Ik vind dat Zilberman een evenwicht heeft gevonden in het geven van het antwoord wie Rabin vermoord heeft.

Titel: ‘Incitement’
Regisseur: Yaron Zilberman
Speelduur: 2 uur en 3 minuten.
Taal: Hebreeuws met Engelse ondertiteling

Categorie: |

Home » Nieuws » ‘Incitement’ is beklemmend en houdt je tot op het laatst gekluisterd – filmrecensie