‘Israël kan voorbeeld zijn voor Nederlandse formatie’

De formatieregels van Israël kunnen als voorbeeld dienen voor een toekomstige Nederlandse formatie. Dat zegt hoogleraar Staatsrecht Wim Voermans in het Radio 1-programma Spraakmakers. Hij stelt dat Nederland beter af zou zijn als de spelregels van de formatie per wet worden vastgelegd, zoals bijvoorbeeld in Israël het geval is. Op die manier kunnen ellenlange formaties worden voorkomen, aldus Voermans. In Israël kent de formatie harde deadlines. Als die uiteindelijk niet worden gehaald, volgen er nieuwe verkiezingen. Dit heeft er wel mede voor gezorgd dat de Israëli’s vier maal in twee jaar tijd naar de stembus moesten.

Voermans, die tegenwoordig geldt als de autoriteit in de media waar het om staatsrecht gaat, legde het allemaal uit op Radio 1. Om ‘rommeligheid’ te voorkomen, is een formatiewet zoals in andere landen, waaronder Israël nodig. De hoogleraar stelde zich voor dat bijvoorbeeld ‘na de verkiezingen de grootste partij drie maanden de kans krijgt, daarna de tweede partij of grootste winnaar twee maanden. En dan na een derde beurt komen er automatisch nieuwe verkiezingen’. In Israël is een dergelijke werkwijze normaal. Daar mag eerst de grootste partij formeren en moet die het stokje aan de tweede partij doorgeven als de eerste deadline niet is gehaald.

Israël werkt met strakke deadlines, kan de hele formatie al na een kleine drie maanden afgelopen zijn en moeten de kiezers opnieuw naar de stembus. Dat veroorzaakt het effect dat er, indien de politieke partijen er binnen het automatische mechanisme niet uit komen, telkens nieuwe verkiezingen kunnen komen. In Israël is dat tussen 2019 en 2021 gebeurd. Voermans: “Het is kiezen tussen twee kwaden. Maar nu kunnen [Nederlandse, red.] partijen eindeloos rekken. Niemand wil ook niet dat je vier keer naar de stembus moet. Dat is een stok achter de deur.” Daarnaast is Israël volgens hem een ‘bijzonder versplinterd land’ en is dit effect in andere landen met dergelijke wetgeving minder.

Wat zijn de voordelen van per wet vastgelegde formatieregels? Volgens Voermans zou het ‘een stok achter de deur’ zijn, zodat partijen geen spelletjes kunnen spelen en niet eindeloos kunnen rekken uit eigen gewin, zoals in Nederland nu het geval lijkt te zijn. “Voor Nederland zou het toch wel kunnen helpen, zeker gezien de huidige situatie.” Bij verkiezingen, als die volgens na het niet halen van de deadlines, speelt de schuldvraag een grote rol, stelt Voermans. Wie potten breekt, moet betalen, zegt men dan. “Dat hebben we ook in Israël gezien.”

Momenteel zijn er in Den Haag ongeschreven regels rondom de formatie. Het is de traditie dat de grootste partij na de verkiezingen het voortouw mag nemen in de formatie en dat er dan eerst een informateur wordt aangewezen, die verkent welke coalities er mogelijk zijn. Als duidelijk is welke coalitie de meeste kans van slagen heeft, volgt er een formateur die het nieuwe kabinet vormt. Tot 2012 was het de koning die dit proces begeleidde, maar hij is door de Tweede Kamer uit de formatie gehaald. Niettemin kunnen formaties in Nederland lang duren, net als in België, waar sommige formatieperiodes rond de twee jaar hebben geduurd.

Lees ook:
Verkiezingsuitslag Israël maakt formeren erg lastig
De parlementsverkiezingen in Israël hebben geen duidelijke winnaar opgeleverd. Dat blijkt nu vrijwel alle stemmen geteld zijn. Premier Benjamin Netanyahu’s Likud werd weliswaar de grooste partij, maar hij komt met zijn bondgenoten vier zetels tekort voor een meerderheid. Hetzelfde geldt voor de partijen die niet met hem willen samenwerken. Alle ogen zijn gericht op Naftali Bennet en Abbas Mansour, leiders van partijen die nog geen keuze voor of tegen Netanyahu hebben gemaakt.