Israël voert twee oorlogen tegelijk – analyse

Twitter

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu (Likud) gebruikt wanhopig alle middelen die tot zijn beschikking staan om aan de macht te blijven. In de aanloop naar de verkiezingen van 2 maart haalde hij zijn gebruikelijke trucs van gevechten en waanvoorstellingen van rechts naar boven, schrijft Brigitte Wielheesen. Israël voert inmiddels twee oorlogen tegelijk: één tegen het coronavirus en een andere tegen zichzelf.

Passende reactie
In eerste instantie leken de strenge corona-maatregelen van Israël op een snelle, passende reactie op COVID-19. Maar Netanyahu bracht de strijd met corona samen met zijn eigen politieke overleving en het autoritaire aspect van Israël. Als quarantainebeperkingen een kwestie van leven of dood werden, gebeurde dat ook met zijn verantwoordingsplicht als politiek leider. Netanyahu maakt gebruik van noodbevoegdheden, zijn ministers hebben de Israëlische rechtbanken gesloten en vanaf woensdag was het hele parlement tijdelijk geschorst. Of de schorsing nu een paar dagen of langer duurt, de COVID-19-crisis heeft de basis gelegd voor Israëls gevaarlijkste politieke impasse. In Israël zijn tot vandaag in totaal 1.676 gevallen bevestigd en een sterfgeval van een 88-jarige Holocaust-overlevende. Het land heeft een hoge testcapaciteit.

De politieke situatie
Netanyahu stond voor de uitbraak van het coronavirus voor een onverwacht probleem: de verkiezingsresultaten van 2 maart. Nadat hij na twee eerdere verkiezingsuitslagen niet in staat was een regering te vormen, slaagde zijn loyalistische rechtse blok er voor de derde keer niet in een coalitiemeerderheid te krijgen. Dit resultaat past binnen de Israëlische democratie van de laatste tien jaar. Sinds 2009 hebben Netanyahu en zijn politieke bondgenoten systematisch gewerkt om de democratie te herdefiniëren als een ongebreidelde meerderheidsregel. Het doel was ervoor te zorgen dat de meerderheid, vertegenwoordigd door de wetgever en dus de uitvoerende macht, voorrang had op de rechterlijke macht en het Hooggerechtshof. Blijkbaar had Netanyahu nooit gedacht of voorzien dat hij zelf ooit deel zou uitmaken van de minderheid. In plaats daarvan ging na 2 maart de meerderheid van 61 zetels naar een losse coalitie van rechtse, centrale en linkse partijen die verenigd waren achter het beëindigen van zijn bewind. Blauw-Wit partijleider Benny Gantz en niet Netanyahu ontving vorige week het mandaat om een nieuwe regering te vormen.

In de dagen na de verkiezingen, maar vóór de dramatische escalatie van de gezondheidscrisis, nam Netanyahu zijn toevlucht tot psychologische tactieken door zijn partij Likud met 36 zetels, als de grootste uit te roepen en hiermee als rechtmatige coalitievormer neer te zetten. Echter, omdat hij een decennium lang de democratie herdefinieerde, kwam zijn rechtse blok niet aan een meerderheid van 61 zetels. Zijn psychologische tactieken gaan verder. Netanyahu domineert de berichtgeving, geeft bijna dagelijkse primetime-uitzendingen en neemt nachtelijke besluiten als een staatshoofd zonder parlement.

Oordeel Hooggerechtshof
Vorige week dinsdagnacht omzeilde het zogenoemde noodkabinet het parlement om de binnenlandse veiligheidsdienst toe te staan technologie te gebruiken om metadata van mobiele telefoons af te tappen. Deze was eerder ontwikkeld om Palestijnse militanten te volgen en zou nu ingezet worden bij vermoedelijke coronaviruspatiënten en iedereen ‘in de buurt’ van hen. Volgens Maya Fried, woordvoerder van de Vereniging voor Burgerrechten ‘is het niet alleen een inbreuk op de privacy, maar ook de uitvoerende macht heeft de wetgevende macht omzeild’. De Vereniging voor Burgerrechten spande een zaak aan bij het Hooggerechtshof, die oordeelde dat een dergelijk besluit de goedkeuring van het parlement vereiste.

Een andere ondemocratische stap is het besluit om het proces van drie corruptiezaken tegen de premier uit te stellen van 17 maart naar 24 mei. Sinds afgelopen woensdag komt daar nog de weigering van de voorzitter van het parlement, Yuli Edelstein (Likud), om bewindslieden te laten samenkomen om een nieuwe voorzitter te kiezen en een aantal dringende wetten door te voeren. Gantz, de leider van de potentiële nieuwe regering, verklaarde dat ‘Edelstein en Netanyahu besloten simpelweg de regels op te blazen en de Israëlische democratie ongedaan te maken’. Inmiddels heeft het Hooggerechtshof geoordeeld dat woensdag Edelstein zijn voorzittersrol verkiesbaar moet stellen. Ook het verbieden van demonstraties volgt nadat er al dagen op een corona-veilige wijze, middels toeterende voertuigen met vlaggen en een online protest waarbij meer dan zeshonderdduizend Israëli’s deelnamen, plaatsvinden.

‘Onder deze bevelen zijn jullie, Israëlische burgers, verplicht thuis te blijven. Het is niet langer een verzoek, het is geen aanbeveling’Benjamin Netanyahu, premier Israël


Meerdere lagen
Corona is aantoonbaar een eenvoudiger gevecht tegen één enkele vijand, terwijl de politieke crisis in Israël uit meerdere lagen bestaat. Bovenaan staan twee leiders tegenover elkaar. Onder hen liggen twee partijen, Netanyahu’s Likud en de concurrerende Blauw-Wit van Benny Gantz. Elke partij vertegenwoordigt op haar beurt twee brede, diep tegengestelde politieke kampen. Dit alles ligt ten grondslag aan de botsing tussen democratie en iets heel anders. Netanyahu toont zich als een autoritaire crisismanager. Hij verstrakte het nationale beleid van thuis blijven dat door de politie zou worden gehandhaafd. Zijn aankondiging op zijn eigen primetime-uitzending: “Onder deze bevelen zijn jullie, Israëlische burgers, verplicht thuis te blijven. Het is niet langer een verzoek, het is geen aanbeveling, het is een verplichte richtlijn die door de handhavingsinstanties zal worden gehandhaafd”. Het kamp van Netanyahu raast over een goed geplaveide weg naar het autoritarisme. Hij wordt ondersteund door een arsenaal aan ondemocratische politieke, militaire en juridische infrastructuur, aangescherpt door meer dan vijf decennia van militaire bezetting van Palestijnse burgers op de Westelijke Jordaanoever en in de Gazastrook.

Herkomst noodwet uit Brits mandaat
Een noodwet is Israël niet vreemd. Zij nam de bestaande noodwet van de Britse regering over in haar eerste wetgevingshandeling van 1948. De negende clausule van die verordening omschreef indien nodig uitgebreide noodbevoegdheden voor de staat, hoewel het ook aangaf dat de wetgever de premier de bevoegdheid moet verlenen deze te gebruiken. In 1966 is deze bevoegdheid herzien en in 2001 vervangen door de basiswet. Volgens clausule 38 van de wet kan het Israëlische parlement op eigen initiatief of op voorstel van de regering, verklaren dat er een noodtoestand bestaat. Toegevoegd in de volgende clausule staat dat als de uitvoerende macht van mening was dat er sprake was van een noodtoestand, deze zelfs vóór de bijeenroeping van het parlement kan ingaan als deze voldoende urgent is.

Nieuwe fase
Over de hele wereld proberen volksgezondheidsexperts, medische professionals en politici een van de ergste pandemieën in de moderne geschiedenis in bedwang te houden. We zijn nu een nieuwe fase ingegaan door COVID-19, die kansen biedt voor autocratisch ingestelde politieke leiders. Maar ze dringen vaak op tegen ideologisch ingestelde nationale leiders die proberen het coronavirus te misbruiken om maatregelen op te leggen waarnaar ze al lang hebben gezocht, zelfs als het levens in gevaar brengt. In een crisis als de huidige pandemie kondigen landen de noodtoestand zullen af of leggen noodregels op. Het beperken van het bureaucratisch proces, het herbestemmen van overheidsinstanties en zelfs het beperken van de vrijheid van beweging van mensen zijn nodig om de snelle verspreiding van het virus tegen te gaan.

We moeten uiterst op onze hoede zijn voor het te ver reiken van regeringen op zulke momenten wanneer autocratische politieke leiders over de hele wereld de kernprincipes van democratische ordes hebben aangevallen, zoals een onafhankelijke rechterlijke macht, de vrije pers en de rechten van onder meer minderheden. Net zoals dictators crises’ zoals bijvoorbeeld de verbranding van de Duitse Reichstag in 1933 hebben gebruikt om de macht door de geschiedenis heen te concentreren, zijn er ernstige zorgen dat de pandemie van het coronavirus kan worden misbruikt om permanente maatregelen op te leggen. Politicologen zeggen dat, hoewel crises soms mensen bij elkaar brengen en hen voor een gemeenschappelijke zaak verenigen, ze ook een kans bieden voor autoritaire leiders om een beleid op te leggen waar ze al lang naar op zoek waren.

‘Noodverklaringen op basis van de Covid-19-uitbraak mogen niet worden gebruikt als basis voor bepaalde groepen, minderheden of individuen’

Maandag heeft een groep van VN-experts, waaronder rapporteurs over de bescherming van de mensenrechten en de democratische vrijheden, een scherpe waarschuwing afgegeven dat regeringsmaatregelen tegen het coronavirus niet door een regering mogen worden gebruikt voor politieke doeleinden. “Hoewel we de ernst van de huidige gezondheidscrisis erkennen en erkennen dat het gebruik van noodbevoegdheden door het internationaal recht is toegestaan als reactie op aanzienlijke bedreigingen, herinneren we er dringend aan dat alle noodmaatregelen op het coronavirus evenredig, noodzakelijk en niet-discriminerend moeten zijn”, aldus de experts. “Noodverklaringen op basis van de Covid-19-uitbraak mogen niet worden gebruikt als basis voor bepaalde groepen, minderheden of individuen”, aldus hun verklaring. “Het mag niet dienen als dekmantel voor repressieve actie onder het mom van bescherming van de gezondheid, noch mag het worden gebruikt om het werk van mensenrechtenverdedigers het zwijgen op te leggen.”

Brigitte Wielheesen is Internationaal strategisch adviseur Public Affairs en Public Relations. Zij studeerde Journalistiek en Voorlichting, Politieke wetenschappen, gespecialiseerd in Internationale Relaties, Counterterrorisme en Technologie. Zij werkt voor overheden en NGO’s. 

Categorie: | |

Home » Achtergrond » Israël voert twee oorlogen tegelijk – analyse