Joe Lieberman, een ‘oplettende Jood’ – in memoriam

Oud-senator Joe Lieberman is op 82-jarige leeftijd overleden aan de gevolgen van een val. De Amerikaan was in 2000 de eerste running mate [kandidaat voor het vicepresidentschap, red.] van Joodse komaf. Lieberman stond bekend als een gematigd conservatieve Democraat. Hij was modern orthodox-Joods en noemde zichzelf ‘een oplettende Jood’. Zijn laatste jaren in de senaat sleet hij als onafhankelijke.

Joseph Isadore Lieberman werd op 24 februari 1942 geboren in Stamford als zoon van Harry, een slijterijhouder, en Marcia Lieberman. Zijn familie was Joods en gelovig. Zijn grootouders van vaderskant emigreerden vanuit Polen en zijn grootouders van moederskant gingen vanuit Oostenrijk-Hongarije naar de Verenigde Staten. Lieberman werd al vroeg na zijn middelbare schooltijd actief. Zo ging hij in 1963 naar de zuidelijke staat Missisippi om de burgerrechtenbeweging te steunen. Ook studeerde hij rechten aan de Universiteit van Yale. Hij was de eerste uit zijn familie die naar de universiteit ging.

Lang wachten

Lieberman werd in 1970 verkozen tot ‘hervormingsdemocraat’ in de senaat van Connecticut, waar hij tien jaar lang diende. In de laatste zes jaar was hij daar de meerderheidsleider. Hij leed zijn eerste nederlaag bij de verkiezingen in 1980, het jaar waarin de Republikein Ronald Reagan de presidentsverkiezingen. Destijds was Lieberman kandidaat voor het Congres. In plaats daarvan werd hij de procureur-generaal van zijn staat. Het zou nog acht jaar duren voordat hij naar Washington DC zou gaan. Dat gebeurde in 1988, toen hij als senator voor Connecticut gekozen. Begin 1989 zegde hij het procureur-generaalschap vaarwel.

Cubanen

Zijn verkiezing in de Amerikaanse senaat dankt Lieberman aan de Cubaanse gemeenschap in Connecticut. Die was ontevreden met de zittende Republikeinse senator en stemde massaal op de Democraat, die na zijn aantreden in 1989 altijd ‘anti-Castro’ bleef. Nieuw in Washington zocht Lieberman ook zijn Republikeinse collega’s op om samen bveleid mee te maken. Die gewoonte werd gaandeweg de jaren negentig ongewoner vanwege het feit dat Democraten en Republikeinen elkaar naar het leven gingen staan. Van samenwerking was steeds minder vaak sprake en er ontstond polarisatie, die zich uitte in een soort boycotpolitiek. Lieberman had het er moeilijk mee.

Running mate

De gematigde, soms wat conservatieve Lieberman was eind jaren negentig wel een van de kopstukken van zijn partij geworden. Dat zag ook de vicepresident Al Gore, die in 2000 de Democratische nominatie won voor de verkiezing van het presidentschap. Hij vroeg Lieberman als zijn ‘running mate’. Daarmee werd hij de eerste Joodse kandidaat voor het vicepresidentschap. Gore en Lieberman streden tegen George W. Bush en zijn running mate Dick Cheney. De verkiezingen waren spannend en strandden op en na de verkiezingsdag in Florida, waar het tellen van de stemmen in het honderd liep. Na een aantal weken maakte het hooggerechtshof een einde aan de chaos door de winst aan de Republikeinen toe te wijzen.

Joementum

Na de verloren verkiezingen van 2000 ging Lieberman door met zijn werk als senator. Hij bleef veelvuldig optreden in de landelijke media en bleef daarmee een bekend gezicht, en werd getipt als presidentskandidaat. In 2003 kondigde hij aan kandidaat te zijn en begin 2004 deed hij mee aan de voorverkiezingen. Lieberman voerde campagne op basis van zijn ervaring in de regering en zijn centristische standpunten. Aanvankelijk leidde hij in de peilingen, maar vanwege zijn invalshoek slaagde hij er niet in de steun te verwerven van linkse democratische kiezers. Hij verloor in New Hampshire en kon daarna niet doorprikken. Het ‘Joementum’ was weg en de Democraten heisten John Kerry op het schild, die uiteindelijk verloor van president George W. Bush.

Joods rolmodel

Gedurende zijn politieke carriere werd de gelovige Joe Lieberman een van de meest zichtbare Joodse rolmodellen in de VS, dit in tegenstelling tot de grotendeels seculiere Joodse politici die hem op het publieke toneel waren voorgegaan. In 2011 schreef hij het boek ‘Het geschenk van rust: de schoonheid van de sabbat herontdekken’. Daarin beschreef hij hoe hij op vrijdagavond de ongeveer zes kilometer van het Capitool naar zijn huis in Georgetown zou lopen na een late stemming, om zo de Sjabbat niet te schenden – tot verbijstering en bewondering van de politie op het Capitool. In 2012 maakte Lieberman bekend zich niet opnieuw kandidaat te stellen voor zijn senaatszetel en begin 2013 vertrok hij van het toneel.

Emotioneel

Voorafgaand aan zijn afscheid sprak Lieberman met emotie over wat het voor hem betekende de kleinzoon van Joodse immigranten te zijn, een Joodse jongen die in aanmerking was gekomen voor een rol die slechts stap was van het presidentschap. “Ik kan het niet helpen, maar denk ook aan mijn vier grootouders en de reis die ze meer dan een eeuw geleden hebben afgelegd. Zelfs zij hadden niet kunnen dromen dat hun kleinzoon senator van de Verenigde Staten zou worden en, overigens, een baanbrekende kandidaat zou zijn voor het vice-presidentschap.” Dat laatste is de erfenis van Lieberman: hij was de eerste en mogelijk niet de laatste.

‘Oplettende Jood’

Lieberman omschreef zichzelf als ‘een oplettende Jood’. Zijn eerste vrouw Betty Haas was liberaal-Joods. Na de dood van zijn grootmoeder, een diepgelovige immigrant, in 1967, vond hij een hernieuwde belangstelling voor religieuze beleving. Zijn tweede vrouw, Hadassah, was ook modern-orthodox Joods. “Hadassah noemt zichzelf mijn rechtervleugel,” zei Lieberman. Hij voerde tot in 2000 nooit campagne op Sjabbat, maar als vice-presidentskandidaat moest hij wel vanwege de ratrace. Hij noemde zichzelf ‘oplettend’ in tegenstelling tot orthodox, omdat hij de strikte orthodoxe code niet volgde en tegelijkertijd de orthodoxen niet wilde beledigen.

Chabad

De Liebermans hielden een kosjer huis en vierden altijd de Sjabbat. In één opmerkelijk geval ging de toenmalige senator Lieberman na de Sjabbatdienst te voet naar het Capitool om een ​​Republikeinse filibuster te blokkeren. Hij verklaarde dat er momenteel ‘een constitutionele plaats is voor geloof in ons openbare leven’ was en dat de grondwet niet voorziet in ‘vrijheid van religie’. Hij zat bij de Kesher Israel-gemeente in Georgetown en ging in New Haven, Connecticut, naar de gemeente Beth Hamedrosh Hagodol – B’nai Israel. In Stamford bezicht hij de gemeente Agudath Sholom. Lieberman was een bewonderaar van de laatste Lubavitcher Rebbe en aanhanger van de Chabad-beweging.

Op 27 maart 2024 stierf Lieberman op 82-jarige leeftijd in het NewYork-Presbyterian Hospital aan verwondingen die hij opliep bij een val in zijn huis in de Bronx.