‘Jood’, de vergeten geschiedenis van een beladen woord – recensie

Er is een boek verschenen dat de geschiedenis van het beladen woord ‘Jood’ omschrijft en dat vele voorbeelden opnoemt waarin het woord is gebruikt of misbruikt. Recensent David Barnouw las het en schrijft: ‘Het is al met al een schokkende lijst en je schaamt je voor je landgenoten, die zulke woorden bezig(d)en’.

Als (niet-Joods) kind werd ik wel eens uitgemaakt voor brillenjood, maar ik zocht daar niets achter, want mijn broers werden voor vuurtoren uitgemaakt. Dat laatste sloeg natuurlijk op hun haarkleur, maar in mijn West-Friese dorp was geen Jood te bekennen. Nu zou ik alerter zijn en het onder plattelands-antisemitisme scharen. Wel betrap ik mij erop het wel eens over ‘Joodse mensen’ te hebben, terwijl ik het nooit over ‘gereformeerde of katholieke mensen’ zal hebben. Deze hypercorrectie moet wel het gevolg van de oorlog zijn.

Overzicht

In zijn laatste boek geeft Ewoud Sanders een overzicht, waarbij het woord ‘Jood’ (hij schrijft het met een kleine letter) in mindere of meerdere mate een negatieve bijklank heeft. De auteur meldt dat hij ‘vrijwel geen scheldwoorden voor joden’ heeft opgenomen, hetgeen merkwaardig te noemen is. In acht hoofdstukken laat hij de historische context zien van de beladen woorden of uitdrukkingen die uitingen zijn van vooroordelen.

‘Kerk en kerkhof’, ‘Religieuze tradities’, ‘Een ander uiterlijk’ en ‘Afwijkend gedrag’ zijn enkele van die hoofdstukken. Zijn informatie haalt de auteur uit hedendaagse enquêtes, historische en huidige literatuur. Het is al met al een schokkende lijst en je schaamt je voor je landgenoten, die zulke woorden bezig(d)en. Door de ontkerkelijking – en de Tweede Wereldoorlog – zijn er weinig anti-Joodse uitdrukkingen meer uit kerkelijke hoek, hetzij katholiek, hetzij gereformeerd.

Ajax

Een nieuwe groep is onder voetbalsupporters te vinden, die met name de ‘Joden-club Ajax’ al het lelijks toevoegen wat mogelijk is. Dat zelfs ‘Joden aan het gas’ wordt gescandeerd, laat zien dat de oorlog niet langer een taboe is. En dat Joden de wereld regeren, is natuurlijk al veel langer een thema, maar dat vooroordeel sterft niet uit. Zelf heb ik het altijd merkwaardig gevonden dat Joden in één adem verantwoordelijk gehouden worden voor zowel communisme als kapitalisme, maar die ‘macht’ moeten ze wel delen met vrijmetselaren.

Het laatste hoofdstuk ‘’Jood’ in de Dikke van Dale’ laat mooi zien hoe een handboek worstelt met negatief geachte woorden. In de loop der jaren zijn er tal van beladen uitdrukkingen uit de Van Dale verdwenen, vaak onder druk van buitenaf. De auteur ziet weinig in schrappingen, van welke aard dan ook, want een woord verdwijnt dan niet. Ook zal er niet minder antisemitisme zijn als ‘jodenlawaai’ of ‘jodenkoffie’ niet meer in de Van Dale staan.

Kaartenbak

De auteur zet in zijn analyse niet hard in op de Holocaust, integendeel: ‘Ik ben ervan overtuigd dat veel woorden en uitdrukkingen over Joden zonder enige kwalijke bedoelingen zijn gezegd – zeker gedurende afgelopen decennia. Ik ben er tegelijkertijd van overtuigd dat veel van dergelijke woorden en uitdrukkingen door Joden als vervelend, discriminerend of onaangenaam zijn ervaren.’ – pagina 17. Zij zouden volgens hem in een taalmuseum moeten worden bijgezet.

Helaas maakt het boek soms de indruk van een omgevallen kaartenbak, hoewel dat bij deze auteur, een digibeest, eigenlijk niet past (zie ook zijn zeer handzame Slimmer zoeken naar joodse bronnen in Delpher).

Titel: ‘Jood’, de vergeten geschiedenis van een beladen woord
Auteur: Ewoud Sanders
Uitgeverij: Walburg Pers
ISBN: 9789464564839
Prijs: 20 euro