Joodse Tukker stelt eigen expositie over familieverleden samen

Voor de Joodse Twentenaar John Löwenhardt (72) ging in 2008 een wereld open toen hij in de Duitse stad Dortmund was bij het slaan van Stolpersteine voor zijn grootouders. “De Joodse tradities waarvoor mijn ouders mij uit angst voor antisemitisme wilden beschermen, betekenen inmiddels heel veel voor mij,” zegt hij tegen Tubantia. De krant besteedde aandacht aan de speciale tentoonstelling die Löwenhardt mocht inrichten in expositieruimte Perron1 in het oude station van Delden. Die is daar nu te zien. “Kennis van je voorouders is iets essentieels in de Joodse traditie. Dat gaat veel verder dan genealogie of hobbyisme.”

Eén woord per persoon
De expositie toont 21 tegels met de handschriften van familieleden. Het gaat om namen die Löwenhardt in de afgelopen tien jaar heeft ontdekt. Bij elkaar beslaan de tegelwerken een periode van bijna twee eeuwen. Hij heeft ze zelf gemaakt. Iedere tegel vertelt een verhaal over een familielid en toont ook één woord, afkomstig uit de originele handschriften van zijn voorouders. Löwenhardt: “Ik ben geen grafoloog, maar een handschrift zegt mij toch veel. In een tijd waarin we alles met de computer schrijven, is dat een belangrijk besef. In zo’n handschrift zit altijd iets van de maker. Het is een manier waarop hij voort kan blijven leven. Door het verhaal van mijn familie op deze manier tastbaar te maken, draag ik bij aan hun voortbestaan.”

Slagers
Löwenhardt is de zoon van een kosjere slager uit Almelo. Zijn voorouders waren allemaal slager van beroep. Het gaat om de families Löwenhardt, Ten Brink, De Leeuw en Weijl. In plaats van ook slager te worden, trok de Joodse Tukker naar Amsterdam om politicologie te studeren. Hij specialiseerde zich in de Sovjetunie en werd later hoogleraar aan de universiteit van Glasgow. Zijn ouders spraken nooit over het Joodse familieverleden en deden niet aan Joodse tradities, allemaal om hem te beschermen tegen Jodenhaat en andere zaken. Over de Sjoa werd ook nooit een woord gerept. Het was taboe en mede daardoor groeide Löwenhardt met veel vraagtekens op.

Een schat aan informatie
Pas toen hij in 2008 werd uitgenodigd om in de Duitse stad Dortmund struikelstenen te onthullen voor zijn vermoorde grootouders, werd hij zich meer bewust van zijn eigen familieverleden. “Vrijwilligers daar wisten meer van mijn familie dan ik. Dat heeft iets losgemaakt bij mij. Twee jaar later stond ik daar weer, nu voor de lancering van een wandelroute langs plekken uit het verleden,” zegt hij in de krant. De zoektocht leverde hem een schat aan informatie op over uiteenlopende familieleden. “Kennis van je voorouders is iets essentieels in de Joodse traditie. Dat gaat veel verder dan genealogie of hobbyisme. Door het onderzoek van de afgelopen tien jaar ben ik ook zelf veranderd. De Joodse tradities waarvoor mijn ouders mij uit angst voor antisemitisme wilden beschermen, betekenen inmiddels heel veel voor mij.”

Briefje voor de buren
Zo ontdekte hij Salomon Löwenhardt, die in 1840 geboren was en wiens nazaten allemaal vanuit Duitsland naar Twente verhuisden. “Mijn grootvader was er een van negen broers. Ze vochten allemaal met het Duitse leger in de Eerste Wereldoorlog. Een van hen sneuvelde. Vijf anderen, onder wie ook mijn grootvader, werden in de volgende oorlog vermoord,” aldus Löwenhardt. Ook is er het briefje van zijn zijn 32-jarige familieled Hennie ten Brink-Salomons, die onderweg naar het Oosten een briefje schreef met het woord ‘bidden’ erop. De briefjaar was geadresseerd aan de buren in Denekamp. Zoals zovele Joden op transport gooide ze het uit de trein, in de hoop dat het haar woonplaats zou bereiken. Daar werd het briefje ook aangetroffen. Hennie is in Auschwitz vermoord.

Verdwenen in de tijd
Tevens verhaalt de tentoonstelling over Löwenhardts eigen ouders. Ze ontmoetten elkaar voor het uitbreken van de oorlog en traden na de bevrijding in de echt. “Een broer van mijn moeder, Johan, moest op zijn onderduikadres in Almelo plaatsmaken voor mijn vader,” vertelt Löwenhardt. “Later is hij met mijn grootouders doodgeschoten in Vierhouten, nadat hun schuilplaats in het bos door de Duitsers was ontdekt. Toen ik in 1947 geboren werd, hebben ze mij naar hem genoemd. Helaas heb ik van hem geen handschrift kunnen ontdekken. Hij is verdwenen in de tijd, net als al die anderen uit de familie die nooit meer uit de kampen zijn teruggekeerd.”

Lees ook:
Samenwerking Joodse organisaties Twente voorbij
Het besluit heeft grote praktische en financiële gevolgen. De Nederlands Israëlitische Gemeente (NIG) Twente, eigenaar van de synagoge, heeft de samenwerking met Stichting Synagoge Enschede (StSE) beëindigd toen deze in de financiële problemen kwam. De stichting heeft nu al haar activiteiten gestaakt waardoor de sjoel jaarlijks zo’n 50.000 euro misloopt.

Sloop van synagoge Vriezenveen voorkomen
Na een jarenlange strijd is de sloop van de voormalige synagoge in Vriezenveen afgewend. De eigenaar van het pand vroeg om een sloopvergunning bij de gemeente, maar die kreeg nul op het rekest.