Kabinet Schoof en de Joden: te mooi om waar te zijn? – analyse

De val van het kabinet Schoof blijft niet zonder gevolgen. In zowel het hoofdlijnenakkoord als regeerprogramma stonden plannen die voordelig konden uitpakken voor Joods Nederland. Ze gaan nu in de koelkast of zullen op termijn niet ten uitvoer worden gebracht. Het rommelde echter al langer. Kortweg: was het kabinet Schoof niet te mooi om waar te zijn? ‘Wilders geldt als de grootste vriend van de Joden, maar door het kabinet op te blazen bewijst hij hen geen vriendendienst.’

De strijd aanbinden met het antisemitisme. Dat was een van de grote doelen van het rechtse kabinet dat dinsdag ten val kwam door het plotse terugtrekken van Geert Wilders. De PVV-leider was naar eigen zeggen ontevreden met hoe snel ‘het strengste asielbeleid ooit’ werd gerealiseerd. En het lukte niet om coalitiepartners BBB, VVD en NSC te dwingen tot het overgaan van zijn tien punten die volgens hen al in de plannen stonden.

Wat volgde was een dramatische dag waarin de leiders van de drie andere partijen boos en ontgoocheld achterbleven en de onpartijdige premier Dick Schoof de gang naar koning Willem-Alexander moest maken. Nieuwe verkiezingen zijn voor in de herfst in aantocht. Het land gaat zeker een jaar op de automatische piloot, want na verkiezingen zal naar alle verwachting weer een lange, moeizame formatie kunnen volgen.

Domper

Voor georganiseerd Joods Nederland is de val van het kabinet Schoof een domper. Niet alleen was in zowel het hoofdlijnenakkoord als regeerprogramma een stevig antisemitisme en pro-Joods beleid beloofd, ook deed de regering daar in november 2024 een schepje bovenop. Dat gebeurde na de Maccabi-rellen of ‘Jodenjacht’ waarbij de wereld toezag op hoe Joden in Amsterdam werden gemolesteerd.

Het kabinet kondigde na 7 november 2024 verregaande maatregelen aan. Het Antisemitisme-plan van Schoof werd verwelkomd maar kreeg ook kritiek. Zo presenteerde het kabinet een idee om paspoorten af te nemen van mensen met de dubbele nationaliteit die zich aan buitensporig antisemitisch geweld bezondigen. Dat bleek moeilijk haalbaar en werd afgezwakt.

Stroomversnelling

De in november gepresenteerde maatregelen waren, zo bleek achteraf, al langer in de maak. Ze kwamen echter in een stroomversnelling nadat op 7 november in Amsterdam Joden waren opgejaagd en aangevallen. Het kabinet zond een week later een brief naar de Tweede Kamer met voornemens. Ook werd bekend dat vanaf 2025 jaarlijks 4,5 miljoen euro naar de bestrijding van antisemitisme zou gaan.

Begroot

Nu het kabinet demissionair is, zal moeten blijken of de 4,5 miljoen euro voor bestrijding van het antisemitisme nog overeind zal blijven. Het bedrag is in ieder geval begroot en gezien de afspraken zal het bedrag voor dit jaar blijven bestaan. Het is de vraag wat er na verkiezingen, die voor oktober of november staan gepland, met dit bedrag gebeurt. Niet alle partijen in de Tweede Kamer zijn immers even Joods-gezind.

Verdoner

De beloftes van de regeringspartijen in het kabinet Schoof waren echter groot. Zo werden in november de voorstellen van Eddo Verdoner, de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB), uit 2022 zo goed als overgenomen. Een greep daaruit: een Taskforce Bestrijding Antisemitisme, hogere straffen op discrimineren en het verheerlijken van terreur, een verbod op het omstreden Samidoun, bewustwordingsprogramma’s en meer geld naar beveiliging.

Geen twijfel

Niemand twijfelde aan de intenties van de vier partijen. Allen presenteren zich al jaren als pro-Joods en wilden hun ideeën graag in de praktijk brengen. Dat laat ook het plan van Schoof uit november zien. Echter, de onderlinge chemie tussen de partijen was al vanaf de start van dit kabinet giftig te noemen. Ruzies, incidenten, lekken en ophef voerden elf maanden lang de boventoon.

Peilingen

Dat Wilders zich terugtrok kwam als een verrassing voor velen, vooral omdat zowel hij als de andere partijen al maanden wankelden in de peilingen. De kleine opleving voor de PVV na zijn persconferentie van vorige week waarin Wilders zijn ‘tien punten’ voor een strenger asielbeleid in de peiling van Maurice de Hond doet daar weinig aan af. Er was feitelijk gezien geen politieke reden om het kabinet te laten vallen.

Herhaling?

Wilders geldt als de grootste vriend van de Joden, maar door het kabinet op te blazen bewijst hij hen geen vriendendienst. De kans dat de ambitieuze voornemens en plannen voor het beschermen van de Joodse gemeenschap in de toekomst allemaal kunnen worden uitgevoerd, is nu veel minder groot omdat de kans op een herhaling van deze formule met vier pro-Joodse partijen zeer klein is.

GroenLinks-PvdA

Door het gedrag en de onvoorspelbaarheid van Wilders hebben de drie andere partijen genoeg van hem. Er zal veel water door de zee moeten om een samenwerking op rechts opnieuw mogelijk te maken. De kans is eerder aanwezig dat er een regering kan komen met GroenLinks-PvdA, een partijcombinatie die niet te boek staat als pro-Joods en die ook geen vriend is van Israël. Voor de andere progressieve partijen geldt min of meer hetzelfde.

Veldkamp

Op het gebied van Israël dreven de vier voormalige coalitievrienden echter wel uiteen. Waar in eerste instantie een pro-Israël-beleid was ingezet, lukte het op termijn niet om dat vol te houden. De oorlog in Gaza, de aanklacht van het ICC tegen premier Netanyahu en het handelen van zijn regering zorgden ervoor dat minister Caspar Veldkamp (NSC) van Buitenlandse Zaken solo ging. Zonder anderen er goed in te kennen, zette hij een ander Israël-beleid in gang. Daar kreeg hij in de EU de handen voor op elkaar, maar niet bij de PVV.

Wilders alleen

Volgens kenners heeft de Alleingang van Veldkamp inzake Israël niet geholpen om de chemie tussen NSC en de PVV te verbeteren. Maar het komt niet door deze minister dat Wilders zich uit de regering heeft teruggetrokken. Het is de PVV-leider zelf die het heeft gedaan en daar zijn redenen voor had. Het wisselgeld is duur, met name voor georganiseerd Joods Nederland, dat de plannen van Schoof in de koelkast ziet gaan. Wilders staat nu alleen en kan het later mogelijk schudden.

Fata morgana

Wie weet was het kabinet-Schoof voor Joods Nederland ‘te mooi om waar te zijn’. En als iets te mooi is om waar te zijn, dan is dat vaak ook letterlijk zo. Iets lijkt tot in de puntjes fantastisch, maar uiteindelijk is het té fantastisch en blijkt het een fata morgana te zijn. Uit de verkiezingen en formatie zal moeten blijken of er nog onderdelen van de plannen door kunnen in een nieuw kabinet. Het blijven moeilijke en spannende tijden voor Joods Nederland.