Kan dat? – column David Barnouw

Columnist David Barnouw was in De Balie voor een avond met auteur Mark Mazower, die zijn nieuwe boek Over antisemitisme in het Nederlands heeft uitgebracht. Hij ging er voor Jonet.nl heen en last het werk, waarover hij het een en ander schrijft in zijn column.

Kan dat: beschaafd discussiëren over antisemitisme? Die vraag kwam natuurlijk bij mij op toen ik vrijdag 6 juni de grote zaal van De Balie in Amsterdam betrad. Daar zou het boek Over antisemitisme van Mark Mazower centraal staan.

De 67-jarige Britse hoogleraar (Columbia University) heeft zijn opleiding in Oxford genoten en dat was aan alles te zien en te horen; veel beschaafder krijg je ze niet. Dat geldt natuurlijk ook voor moderator Youri Albrecht, die weliswaar eerst in Leiden studeerde, maar later in Oxford, waar hij ook doceerde. En dan Emile Schrijver, algemeen directeur van het Joods Cultureel Kwartier en bijzonder hoogleraar geschiedenis van het Joodse boek.

Rotte vis

Ik kon het niet laten hem nog te feliciteren met de nationale architectuurprijs voor zijn Holocaustmuseum. De enige vrouw in dit mannengezelschap was Nadia Bouras, als historica werkzaam aan de Leidse universiteit en specialist in Marokkaanse en emigratie geschiedenis. Zij bekende aan het begin wel opgezien te hebben om deel te nemen aan deze discussie. Dat had ze niet hoeven doen, want het bleef beschaafd, waarbij niemand zijn stem verhief of anderen voor rotte vis uitmaakte.

Heikel punt

De ondertitel van het boek: De geschiedenis van een woord, is goed gekozen en geeft de beperking en de breedte aan van het onderwerp. Mazower begint in de negentiende eeuw en gaat door tot vandaag, tot ‘Gaza’. Dit in tegenstelling tot Schrijver, die samen met Ruth Peeters, Ooggetuigen van het antisemitisme schreef, beginnend in de oertijd en eindigend bij de Tweede Wereldoorlog – zie mijn recensie in Jonet.nl. Daarom kon hij het heikele punt: antizionisme of anti-Israël is antisemitisme vermijden, zo gaf hij deze avond ook toe.

Opvallend

Albrecht prees in zijn inleiding het boek, vooral omdat het opvallend is dat het geen eenduidige antwoorden geeft, maar dat het juist aanzet tot nadenken. Mazower begon zijn inleiding met te stellen dat hij optimistisch over de toekomst was, maar, en toen kwamen natuurlijk zijn zware bedenkingen tegen de politisering van ‘het woord’.

Balfour

Er waren natuurlijk altijd meerdere definities van antisemitisme, wat hij in de eerste plaats ziet als vijandelijke reactie op de Europese emancipatie van het eind van de negentiende eeuw tot aan de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). De Balfour-verklaring uit 1917 maakte dat het antisemitisme zich nu ook in het Midden-Oosten ging roeren, terwijl in de komende decennia de Europese Joden zich nauwelijks naar het Beloofde Land repten.

Ben Gurion

Dat veranderde natuurlijk na de Tweede Wereldoorlog en hij citeert David Ben Gurion, die in de zomer van 1956 vermelde: “Waarom zouden de Arabieren vrede sluiten? Als ik een Arabische leider was, zou ik nooit compromissen sluiten met Israël. Dat is vanzelfsprekend; wij hebben hun land afgenomen. Natuurlijk, God heeft het ons beloofd, maar wat doet dat er voor hen toe? Onze God is de hunnen niet. Wij komen uit Israël, maar tweeduizend jaar geleden, en wat zegt hun dat?”

IHRA

Deze strijd om land heeft volgens Mazower niets met antisemitisme te maken en dat is de belangrijkste stelling van zijn boek. Zoals ook het zogenaamde ‘derdewereldisme’ geen antisemitisme impliceert. Mazower heeft weinig goede woorden over voor de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA), die uiteindelijk met een antisemitisme-definitie kwam, waarbij dit gelijkgesteld werd aan kritiek op Israël. Zo’n definitie is dan niet bedoeld om antisemitisme te bestrijden, maar om Israël te beschermen tegen elke vorm van kritiek.

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.