Manfred Goldberg (95), Brits Sjoa-overlevende – in memoriam

Hij was een iconisch figuur voor de Brits-Joodse gemeenschap en daarbuiten: Manfred Goldberg. De bekende Sjoa-overlevende stierf onlangs op 95-jarige leeftijd. Hij wordt in het Verenigd Koninkrijk geroemd, onder meer omdat hij jarenlang op scholen zijn verhaal vertelde. In 2024 werd hij lid van de Order of the British Empire (een MBE) om zijn inzet voor Holocausteducatie.

Manfred Goldberg werd geboren op 21 april 1930 in een orthodox-Joods gezin in Kassel. Zijn vroege leven werd meteen getekend door anti-Joodse wetten van de nationaalsocialisten. In 1939 slaagde zijn moeder erin een visum te bemachtigen, waarmee zijn vader – een textielhandelaar – naar Engeland kon emigreren. Twee weken later, toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, konden Manfred, zijn broer en moeder hem echter niet volgen.

Letland

Ze bleven in nazi-Duitsland en werden gedeporteerd naar het getto van Riga, in Letland, waar ze werden blootgesteld aan honger, dwangarbeid en wreedheden. Opeengepakt tussen 35.000 andere ontheemde Joden was het leven er erbarmelijk. Desondanks vierde Golberg in 1943 in alle rust zijn bar mitswa, mede dankzij de begeleiding van een onverschrokken leraar die hij in Kassel had leren kennen.

Stutthof

Enkele maanden later werden Goldberg en zijn familie overgebracht naar een nabijgelegen werkkamp, ​​waar hij zijn negenjarige broer Hermann voor het laatst zag. Zijn broer en moeder werden naar een plaatselijke spoorlijn gestuurd om te werken. Ze uiteindelijk overleefde Hermann het niet. In augustus 1944 werden Goldstein en moeder in veewagons geladen en naar concentratiekamp Stutthof gebracht.

Dodenmars

In Stutthof, nabij Danzig, moest hij meer dan acht maanden dwangarbeid verrichten in de nabijgelegen satellietkampen. Daar werden mensen in hun stapelbedden achtergelaten om te sterven van honger en ondervoeding. Enkele dagen voor de overgave van nazi-Duitsland werden Golberg en zijn moeder op een dodenmars gestuurd. Ze liepen een week lang tot ze op 3 mei 1945 in Neustadt door Britten werden bevrijd.

Vier zonen

Via de Britse troepen konden Goldberg en zijn moeder na de oorlog alsnog de oversteek naar Engeland maken, waar ze in 1946 werden herenigd met hun vader en echtgenoot. In Londen leerde Manfred Goldstein de Engelse taal en pakte hij het leren weer op. Hijhaalde een diploma in elektronica aan de Universiteit van Londen. In 1961 trouwde hij met zijn vrouw Shary, met wie hij vier zonen kreeg.

Transistors

Na zijn afstuderen werd Goldberg elektronica-ingenieur en in 1958 trad hij in dienst bij Associated Electrical Industries, waar hij transistors ontwikkelde. Later begon hij een eigen bedrijf in de installatie van centrale verwarming. Zijn eerste lezing over zijn oorlogsverleden gaf hij in de jaren zeventig voor een select Joods gezelfchap. Pas in 2000 begon Goldberg zijn verhaal publiekelijk uit de doeken te doen.

Lezingen

In samenwerking met de Holocaust Educational Trust begon hij lezingen, voordrachten en vertellingen te geven scholen in heet Groot-Brittannië. Hij bezocht honderden scholen en gaf veel scholieren inzicht in wat er tijdens de Sjoa op het Europees continent met de Joden is gebeurd, voornamelijk door zijn eigen vertellingen met hen te delen.

Terug

In juli 2017 keerde Goldberg, voor het eerst sinds zijn migratie naar het Verenigd Koninkrijk, samen met overlevende en vriend Zigi Shipper terug naar het voormalige concentratiekamp Stutthof. Ze vergezelden prins William en zijn vrouw Kate tijdens een reis naar Duitsland en Polen. In Stutthof reciteerde hij het gedenkgebed voor de slachtoffers van het kamp.

Bekendheid

In zijn laatste jaren kreeg Goldberg steeds meer nationale bekendheid, onder meer vanwege optredens in de Britse media. In januari 2022 was hij een van de zeven overlevenden op portretten die in opdracht van – toen nog – kroonprins Charles werden gemaakt voor Holocaust Memorial Day. Een jaar later werd er een standbeeld van Goldberg gemaakt voor Yad Vashem UK.

Koning

Intussen had Goldberg al een British Empire Medal voor zijn inzet op het gebied van Holocausteducatie op zak. Op dezelfde grond kreeg hij in juni 2025 een MBE uit handen van Charles III. Ook hadden de koning en andere leden van de Britse koninklijke familie beter leren kennen. Na zijn dood waren zij dan ook bedroefd over het verlies van iemand die als een vriend werd beschouwd.

Diep bedroefd

Goldberg overleed eind november op 95-jarige leeftijd. Zijn overlijden haalde het Britse nieuws en werd uitgebreid besproken. Koning Charles III had hem in de jaren ervoor op verschillende momenten ontmoet. ‘Mijn vrouw en ik zijn diep bedroefd door het nieuws van het recente overlijden van Manfred Goldberg en rouwen, samen met alle aanwezigen, om zijn grote verlies’, zo liet de vorst in een verklaring weten.

Inzet

“Het betekende bovenal meer voor me dan ik ooit onder woorden kan brengen, dat ik een paar weken geleden afscheid heb kunnen nemen van een werkelijk bijzonder mens, in wiens ogen het licht van ware verlossing en menselijkheid straalde’, schreef de koning. Kroonprins William zei eveneens ‘diep bedroefd’ te zijn om de dood van Goldberg. ‘Zijn onvermoeibare inzet om jongeren voor te lichten over de Sjoa zal nooit vergeten worden’.

Buitengewoon

Ook vanuit Joodse organisaties kwam een teken van eerbied voor de gestorvene. Directeur Karen Pollock van het Holocaust Educational Trust, zei dat zijn overlijden ‘een onvervangbare leegte achterlaat in onze harten en in onze gemeenschap’. Pollock noemde hem ‘buitengewoon’.

“Na onvoorstelbare gruwel en verlies te hebben doorstaan, koos hij ervoor om vooruit te kijken en wijdde hij zijn leven eraan om ervoor te zorgen dat de wreedheden van de Holocaust nooit vergeten zouden worden en dat antisemitisme in al zijn vormen bestreden zou worden.”