Messen en komma’s – column Femmetje de Wind

De zaak Brusselmans laat zien dat er met twee maten wordt gemeten, stelt Femmetje de Wind. Voor hem was er vorige week vrijspraak in België, ondanks dat hij schreef Joden een mes door de keel te willen rammen. In Nederland werd columniste Nausica Marbe op de vingers getikt omdat ze een komma verkeerd gebruikte. Interpretatie is alles, blijkbaar.

Ach, wat een heerlijke tijd om jurist te zijn! Niet alleen mag ik me verdiepen in de fijne kneepjes van het recht, maar ik krijg er ook nog een gratis cursus ‘creatief haatzaaien voor gevorderden’ bij. Welkom in de wereld van de rechtspraak, waar de vrijheid van meningsuiting soms meer weg heeft van een potje elastieken dan van een solide fundament voor onze democratie.

Vredesactivisme

Laat ik u meenemen in het juridisch pretpark, met als hoofdattractie de zaak Brusselmans. Dit Vlaamse literaire enfant terrible besloot dat het een goed idee was om in zijn column in het blad HUMO te fantaseren over het ‘losjes door de keel rammen van een puntig mes bij elke Jood die hij tegenkomt’.[1] Waarom? Omdat hij zo begaan is met het lot van de Gazanen. Natuurlijk, want het bedreigen van een complete bevolkingsgroep die toevallig hetzelfde geloof deelt als het land waarvan je de politieke keuzes afkeurt, is een nieuwe vorm van vredesactivisme.

Schuren

Arnon Grunberg, vond dat hiermee een lijn overschreden was en stapte op bij HUMO als columnist. Ook de hoofdredactie leek bij nader inzien niet zo geporteerd van de column: ze haalden het haatzaaiende schrijfsel van hun website. Maar de Belgische rechter besloot anders; deze vond dat dit allemaal prima past binnen de vrijheid van meningsuiting. Want ja: context. De context hier zijnde dat Brusselmans nu eenmaal een provocateur is die graag ‘schuurt’. Blijkbaar is ‘schuren’ tegenwoordig synoniem voor openlijk antisemitisme bedrijven.

Context

Volgens de rechter moeten we dus kijken naar de context. Brusselmans bedoelde het immers niet zo. Zelf geeft Brusselmans in de column al wat context. Hij schrijft: ‘Je moet er natuurlijk altijd bij denken, niet iedere Jood is een moorddadige rotzak en om die gedachte vorm te geven, maak ik me een voorstelling van een bejaarde Joodse man die door mijn eigen straat schuifelt gekleed in een afgewassen hemd, een nepkatoenen broek en oude sandalen.

En ik heb medelijden met hem en krijg bijna tranen in de ogen, maar even daarna wens ik hem naar de hel.’Tot dusver Brusselmans context. Maar hoe zit het met de context van eeuwenlang Europees antisemitisme? Moet dat ook niet meegewogen worden?

Begrijpend lezen

Terwijl Brusselmans vrolijk verder mag met zijn literaire haatzaaierij, kreeg Telegraaf-columniste Nausicaa Marbe in Nederland een tik op de vingers omdat ze een komma gebruikte waar sommigen misschien een puntkomma hadden kunnen lezen. O, horror. Dat is natuurlijk veel erger dan het oproepen tot geweld tegen Joden. Komma’s zijn immers de ware vijanden van de democratie. Nog even voor wie het gemist heeft. Marbe schreef: ‘Zondag wordt er ook geschreeuwd op de Dam tijdens een “solidariteitsdemonstratie met Gaza” georganiseerd door aan Hamas gelieerde organisaties, Milli Görus en de moskeekoepel FIO’.

Rechtszaak

De moskeekoepel stapte naar de rechter omdat zij meende dat Marbe de koepel een aan Hamas gelieerde organisatie noemde. En hoewel de rechter zei dat dat er taalkundig niet stond – anders had er immers een punt komma moeten staan- vond zij toch dat De Telegraaf moest rectificeren. Een zeer vergaande inperking van de vrijheid van meningsuiting. Moet je als columnist soms helderziend worden om te voorspellen hoe jouw lezers je interpunctie zullen interpreteren? Ik vrees het ergste.

Salonfähig

Terug naar de uitspraak van de Belgische rechter waar de vrijheid van meningsuiting juist zo breed wordt geïnterpreteerd dat daaronder ook haatzaaien en antisemitisme lijkt te vallen. De Joodse gemeenschap in België reageerde geschokt. Ook ik vind Brusselmans woorden bedreigend. Niet omdat ik bang ben dat men nu de straat op gaat om Joden losjes messen door de keel te steken, maar omdat dit soort uitspraken antisemitisme verder aanwakkert en normaliseert.

Als een schrijver als Brusselmans dit straffeloos mag verkondigen, dan is dat een uitnodiging naar iedereen om hetzelfde te doen. En, laten we wel zijn: als Brusselmans had geschreven dat hij zich het lot van de Israëlische gegijzelden zo aantrok dat hij overwoog om elke moslim die hij op straat tegenkwam een puntig mes losjes door de keel te rammen, dan was de wereld te klein.

Dure grappen

Toch is er nog hoop voor de rechtsstaat. Zowel in de zaak Brusselmans als in de zaak Marbe zijn er hogere instanties die zich over de kwesties kunnen buigen. Ik hoop dat het recht en de bescherming van de kwetsbare minderheden uiteindelijk zal zegevieren over interpunctie-spelletjes en dubieuze interpretaties van ‘satire’. Want als we niet oppassen, wordt de vrijheid van meningsuiting zo een vrijbrief voor ongebreidelde haat en discriminatie, en dat zijn ‘grappen’ die we ons in deze tijd niet kunnen veroorloven.