Mogelijk nieuwe roofkunst in Van Abbemuseum

Na de controverse rond een schilderij Kandinsky dat in de jaren ’40-’45 van Joodse eigenaren werd geroofd en uiteindelijk in het Van Abbemuseum terecht kwam, is er nu waarschijnlijk een nieuwe zaak rond roofkunst in het Eindhovense museum. Het gaat om het doek ‘Lezende vrouw’ van Jan Sluijters dat momenteel in het museumdepot ligt en waarvan de Joodse erven vorig jaar een verzoek om teruggave hebben gedaan. Een van de erfgenamen woont in Zwitserland en is onlangs naar de Lichtstad gereisd om het werk te bekijken. Er is nu onduidelijkheid over vervolgstappen. Dit meldt het Eindhovens Dagblad.

“De familie heeft een emotionele band met de geschiedenis van het schilderij. We willen het graag terug en ik wil zorgen dat het binnen de familie blijft,” zegt erfgenaam Maurits van Son jr. tegen de krant. Hij was op 19 oktober in het museum om het doel te kunnen zien, dat voor hem uit het depot werd gehaald. Er is ook een gesprek geweest met het Van Abbemuseum. “We gaan er van uit dat we een oplossing vinden naar tevredenheid van beide partijen,” aldus Van Son, die tevergeefs om een gesprek met burgemeester John Jorritsma (VVD) had gevraagd – de gemeente is eigenaar van het doek.

Lippman Rosenthal & Co.
Kunstenaar Jan Sluijters vervaardigde het schilderij in 1911 en op een gegeven moment eigendom werd van het Joodse paar Maurits van Son sr. en Caroline Fortuin. Zij waren fanatieke kunstverzamelaars en moesten hun collectie in mei 1940 achterlaten toen ze met hun vijf kinderen halsoverkop vluchtten naar Groot-Brittannië. Twee jaar later werden hun villa in Hilversum en de kunstverzameling geconfiskeerd door de Duitse roofbank Lippman Rosenthal & Co., waarna de kunst verdween. Na de bevrijding keer de de familie terug en trof die de woning leeg aan.

Het doek van Sluijters kwam via schimmige wegen bij een Amsterdamse kunstenaar terecht, waar directeur Eddy de Wilde van het Van Abbemuseum het in 1951 voor zeshonderd gulden op de kop tikte. Sindsdien is het eigendom van de gemeente Eindhoven en is het onderdeel van de museumcollectie. Bij een inventarisatie rond 2011 bleek dat er rond de herkomstgeschiedenis van het schilderij een gat zat in de oorlogsjaren en daarna. Dit gaf te denken. Begin 2018 benaderde museumdirecteur Charles Esche de enige nog levende zoon van het paar over het werk en raadde die hem aan om naar de Restitutiecommissie te stappen.

Er samen uit komen
De familie, die niet van het bestaan van het schilderij afwist, besloot echter om zelf onderzoek te laten doen. Nu behandelt kleinzoon Maurits van Son jr. de zaak. “Mijn vader wist ongetwijfeld van de kunstcollectie. Maar op wat stoere verhalen na heeft mijn vader nooit over de oorlog gesproken. Als het over details ging, klapte hij dicht,” zegt hij tegen het Eindhovens Dagblad. De erven worden geadviseerd door Andre Boers van het Centrum voor Onderzoek naar de Geschiedenis der Nederlandse Joden. Hij wil geen ‘proces van vijf of tien jaar’ maar de impasse doorbreken.

De gemeente Eindhoven en het Van Abbemuseum hebben nog niet gereageerd op de wens van de familie om de zaak niet door de Restitutiecommissie te laten beoordelen maar er samen uit te komen. Mogelijk houden ze vast aan de officiële, formele weg. Onder meer het feit dat burgemeester Jorritsma niet inging op het verzoek voor een gesprek met Van Son jr. kan daar op wijzen. Voorlopig blijft het schilderij in het Eindhovense museumdepot en komt het niet naar Zwitserland.

Lees ook:
Roofkunst – column Frits Barend
‘De door de regering in 2001 benoemde Restitutiecommissie moet bepalen of kunstwerken van oorspronkelijk Joodse eigenaren in de Tweede Wereldoorlog onder dwang zijn verkocht aan kunsthandelaren en musea of vrijwillig zijn overgedragen. Verkoop door opgejaagde Joden van kunst in de oorlog is, zeg maar, een eufemisme voor diefstal van kunsthandelaren en musea. Helaas opereert de Restitutiecommissie een beetje in de onderste regionen van de aandacht. Dat is jammer, want via die commissie kunnen onrechtmatig verkregen kunstwerken alsnog worden teruggegeven aan rechtmatige eigenaren of hun nabestaanden…’