Museum Sjoel Elburg en Noord-Veluws Museum tonen expositie online door corona

Het Museum Sjoel Elburg en het Noord-Veluws Museum hebben in de afgelopen maanden samengewerkt aan een speciale tentoonstelling over vermoorde Joodse kunstenaars en hun werken. Het gaat om Joodse kunstenaars die in de Sjoa zijn vermoord. De nieuwe expositie ‘Vermoorde kunst’ zou tot en met 20 september in beide musea te zien zijn, maar door de coronacrisis is dat voorlopig niet mogelijk. Vandaar dat de musea hebben besloten om een deel van de tentoonstelling, waar werken van 25 Joodse kunstenaars te zien zijn, op YouTube te tonen.

Monnickendam
In de video ‘The making of Vermoorde kunst’ is te zien hoe de expositie eerder is opgebouwd. Conservator Margot Jongedijk van het Noord-Veluws Museum laat de kijker zien waar de tentoonstelling over gaat. Ze focust op doeken van de Joodse kunstschilder Martin Monnickendam, die niet werd vermoord, maar in 1943 aan een longontsteking overleed toen hij op transport werd gezet. “‘Boerenfamilie te Stroe’ uit 1922 is een topwerk van de tentoonstelling,” vertelt Jongedijk. “Hij was ook een van de weinige Joodse schilders die hier op de Veluwe gewerkt heeft.” Ook het doek ‘Huis in de dorpsstraat’, gemaakt in Nunspeet, hangt in het museum.

Else Berg en Mommie Schwarz
In Museum Sjoel Elburg is het werk van het bekende Joodse kunstenaarsechtpaar Else Berg (1877-1942) en Mommie Schwarz (1876-1942) te zien. Schwarz ging naar de Antwerpse kunstacademie en woonde afwisselend in Amerika en Europa. In Duitsland ontmoette hij Else Berg, met wie hij zich in 1911 in Amsterdam vestigde. Berg ging naar de kunstacademie in Berlijn en verbleef in Parijs, waar ze kennismaakte met moderne stromingen zoals kubisme en fauvisme. Schwarz en Berg werkten in een kleurrijke, decoratieve en expressieve stijl. Ze werden beide beïnvloed door de Bergense School. Tijdens de bezetting weigerde het paar de Jodenster te dragen. Eind 1942 werden ze opgepakt en in Auschwitz vermoord.

Ruim honderd werken
Zoals gezegd presenteert het Noord-Veluws Museum tot en met 20 september meer dan honderd schilderijen, aquarellen, grafiek en tekeningen van vermoorde Joodse kunstenaars. Ze zijn afkomstig uit belangrijke particuliere verzamelingen en uit verschillende museale collecties. Het gaat om werken van Baruch Laguna, Meijer Bleekrode, Moos Cohen, Fré Cohen, Max van Dam, Salomon Garf, Abraham Fresco, Dinah Kohnstamm, Samuel Jessurun de Mesquita, Marinus van Raalte, Lion Schulman en Jetty de Vries. Allen werden tijdens de Sjoa vermoord.

Joodse kunstenaars
Tijdens de bezetting door zijn veel Joodse kunstenaars vermoord. Zo werd hen op brute wijze de gelegenheid ontnomen om meer kunst te creëren. Niet alleen de kunstenaars werden vermoord, maar uiteindelijk ook de kunst, aldus beide musea op hun site. ‘Dit indringende thema is de aanleiding voor een bijzondere samenwerking tussen Museum Sjoel Elburg en het Noord-Veluws Museum Nunspeet in het jaar dat tachtig jaar WOII en 75 jaar vrijheid worden herdacht’.

Pijnlijke keuzes
Doorwerken of niet? Dat was de vraag waar kunstenaars en met name Joodse kunstenaars voor stonden tijdens de Tweede Wereldoorlog. De één dook onder en werkte min of meer door, de ander deed dat openlijk en weigerde onder te duiken of de Jodenster te dragen. Sommige kunstenaars namen deel aan illegale verzetsactiviteiten. Alles wat deze kunstenaars overkwam en beleefden is vaak niet terug te zien in hun werk. Niettemin moesten kunstenaars soms pijnlijke keuzes maken, onder meer omdat kunst tijdens de bezetting ook onder censuur stond van de Nederlandsche Kultuurkamer, het kunst-censuurbureau van de nazi’s in bezet Nederland.

Particuliere Joodse verzamelaars
In de tentoonstelling ‘Vermoorde kunst’ zijn dus veel werken van Joodse kunstenaars samengebracht. Ze werkten in verschillende stijlen: van realisme en impressionisme tot expressionistisch modernisme. Omdat ze allen Joods geboren waren, werden ze om die reden werden opgepakt, gedeporteerd en uiteindelijk vermoord. De werken zijn vooral afkomstig van particuliere Joodse verzamelaars in Nederland, voor wie het bijeenbrengen van juist deze kunstenaars een speciale opdracht is. Het is de bedoeling om hun herinnering levend te houden.

Lees ook:
Ruim baan voor Jessurun de Mesquita in JHM
Het Joods Historisch Museum (JHM) wijdt binnenkort een tentoonstelling aan tekenaar, graficus en sierkunstenaar Samuel Jessurun de Mesquita (1868-1944). Tijdens zijn leven werd hij als kunstenaar en als leraar zeer gewaardeerd.