Museum Tate Britain geeft Joodse roofkunst terug

Het schilderij ‘Aeneas ontvlucht met zijn familie het brandende Troje’ van de Britse schilder Henry Gibbs, uit 1654, wordt door het museum Tate Britain teruggegeven aan de rechtmatige eigenaren. Dat zijn de erven van de Joods-Belgische kunstverzamelaar en -handelaar Samuel Hartveld. Het werk was bij hem uit de galerie geroofd tijdens de Duitse bezetting.

Toen Hartveld en zijn vrouw Clara Meiboom in mei 1940 Antwerpen verlieten voor New York, moesten ze al gekoesterde bezittingen achterlaten. Door hun vlucht overleefden ze de oorlog. Het schilderij van Henry Gibbs was een van de 66 werken die in zijn goed lopende galerie hing. De zoon Adelin Hartveld bleef in België en sloot zich aan bij het verzet. Hij werd gepakt en later geëxecuteerd door de nazi’s.

Galerieën

Hartveld en zijn vrouw overleefden de oorlog, maar de kunstverzamelaar en -handelaar kreeg zijn schilderijen nooit meer terug. De meeste werden geroofd en door de Duitse autoriteiten verkocht. Sommigen daarvan zouden zich nu nog in galerieën door heel Europa bevinden, omdat ze meerdere keren van eigenaar zijn gewisseld. Op die manier kwam ook het schilderbij van Gibbs in omloop.

Trust

Het doek werd in 1994 gekocht van Galerie Jan de Maere in Brussel door het museum Tate Britain en hing sindsdien in Londen. Na dertig jaar, in mei 2024, dienden twee van Hartvelds drie achterkleinkinderen een restitutieverzoek in via een trust, die was opgericht op naam van hun moeder, Sonia Klein. De Britse restitutiecommissie, Spoliation Advisory Panel, ging ermee aan de slag.

Raciale vervolging

‘De juridische en morele claims op restitutie van dit schilderij door de achterkleinkinderen en erfgenamen van Samuel Hartveld, die gedwongen werd zijn thuisland te ontvluchten en zijn bezittingen, boeken en kunstcollectie achterliet, zijn duidelijk’, oordeelt de Britse restitutiecommissie nu. ‘Het bezit, de bibliotheek en de schilderijen in zijn galerie werden geplunderd. Dat is een daad van raciale vervolging’.

Niet bekend

Het Tate Britain heeft de claim niet aangevochten. “Het is een groot voorrecht om dit werk te helpen herenigen met zijn rechtmatige erfgenamen,” zegt museumdirectrice Maria Balshaw. “Hoewel de herkomst van het kunstwerk uitgebreid werd onderzocht toen het in 1994 werd verworven, waren cruciale feiten over het eerdere eigendom van het schilderij toen niet bekend.”

Erkenning

De beheerders van de Sonia Klein Trust schrijven: ‘Deze beslissing geeft duidelijk erkenning aan de vreselijke nazi-vervolging van Samuel Hartveld en dat het geroofde schilderij toebehoorde aan de heer Hartveld, een Joodse Belgische kunstverzamelaar en -handelaar’. Het is nog niet duidelijk wat de erven met het teruggekregen schilderij gaan doen.