Nederlandse petitie tegen Duits geld voor Hans Calmeyerhuis in Osnabrück

Tweehonderd prominenten hebben bij de Duitse ambassade in Den Haag een petitie ingediend tegen Duits belastinggeld voor een op te richten museum dat naar Hans Georg Calmeyer wordt vernoemd. Tijdens de bezetting besliste hij over leven en dood van Joodse Nederlanders. Journalist Hans Knoop twijfelt aan de handelswijze van Calmeyer en heeft daarom de petitie opgezet. Dat de Duitser voor het redden van Joodse levens de Yad Vashem-onderscheiding kreeg, geldt voor Knoop en de zijnen niet. Vicevoorzitter Ronny Naftaniël van het Centraal Joods Overleg (CJO) is het met hem oneens en weigert te tekenen. “Calmeyer wist dat door hem Joden werden gered, maar kon onmogelijk iedereen redden.”

Schandalig idee
De tweehonderd Nederlandse prominenten, waaronder Frits Barend, Jan Terlouw en Boris Dittrich, vinden het een schandalig idee dat er straks Duits belastinggeld gaat naar het Hans Calmeyerhuis in Osnabrück. De geboren Osnabrücker was vanaf 1941 hoofd van de Entscheidungsstelle in Den Haag, waar herzieningsverzoeken werden beoordeeld van burgers die volgens de nazi-rassenwetten tot Joods waren bestempeld. Door vele herzieningsverzoeken in te willigen, behoedde Calmeyer mensen voor deportatie naar de vernietigingskampen. In 1992 ontving hij er postuum een Yad Vashem-onderscheiding voor. Deze hoogste onderscheiding van de staat Israël wordt uitgereikt aan mensen die in de oorlog Joodse levens hebben gered.

Twijfelen
Ondanks diens wapenfeiten kan Calmeyer, die thuis ook wel ‘De Schindler van Osnabrück’ wordt genoemd, voor sommigen geen goed doen. Zij twijfelen aan de handelswijze van de Duitser. Want waarom had hij niet meer meer bezwaarschriften gehonoreerd? En was hij wel zo’n held die met gevaar voor eigen leven Joden van de dood redde? De vragen worden gesteld door Hans Knoop, de journalist die in de jaren zeventig de Zaak Menten aanzwengelde. “Calmeyer heeft zo’n 2.500 bezwaarschriften gehonoreerd, maar er ook zo’n 1.500 afgewezen. Hij voerde gewoon ambtelijk werk uit en deed nooit iets buiten de lijntjes, is nooit in gevaar geweest,” aldus Knoop tegen de NOS.

‘Geen moreel oordeel’
Als het aan Knoop ligt, gaat er geen cent van de Duitse belastingbetalers naar het project in Osnabrück dat staat voor vrede en dialoog. Op donderdag bood hij een petitie aan bij de ambassadeur van Duitsland in Den Haag. Die is bestemd voor bondskanselier Angela Merkel. De groep hoopt dat zij zal verhinderen dat het centrum geld uit Berlijn krijgt. Knoop: “Wij vinden dat de Duitse staat geen belastinggeld moet besteden aan een controversiële figuur.” Dat het gaat om een Nederlandse actie over Duits belastinggeld speelt geen rol. De ondertekenaars stellen ‘geen juridisch, historisch of moreel oordeel’ te hebben. Maar gezien de controverse rond Calmeyer vinden ze dat een vredesmuseum met diens naam niet kan. Wel mag er een museum komen.

Tegen de petitie
Ronny Naftaniël was een van de prominenten die niet tekende. De vicevoorzitter van het CJO, de koepelorganisatie van Joods Nederland, staat niet achter de petitie. “Ik ben het met de oproep oneens, juist omdat de dilemma’s waarvoor Calmeyer stond, de moeite waard zijn om daar kennis van te nemen en er van te leren,” aldus Naftaniël. Calmeyer was geen lid van de NSDAP en voor de oorlog werd zijn advocaten praktijk vrijwel onmogelijk gemaakt omdat hij communistische sympathieën zou hebben. “Hij meldde zich bij het Duitse leger en kwam via een vriend in Nederland terecht bij het bureau dat moest oordelen of iemand Joods was.”

Geen uitvinding van Calmeyer
De deportaties, de rassenwetten en de registratie als Jood, halfjood en kwartjood waren niet de uitvinding van Calmeyer, stelt Naftaniël. “In begin 1941 moesten de Joden zich laten registeren. Daar had Calmeyer niets mee te maken. Ruim vijfduizend personen kregen spijt van hun eigen registratie. Daarom wendden zij zich tot het bureau van Calmeyer om zich te laten ‘ontjoodsen’. Dat gebeurde vaak aan de hand van valse verklaringen en valse doopbewijzen. Meestal met behulp van advocaten. Calmeyer wist dat er gesjoemeld werd, maar verklaarde circa drieduizend mensen tot niet-Jood, of half en kwart Jood, waardoor hij hen het leven redde.”

Portugese Joden
Naftaniël vervolgt: “Zeker 1.800 mensen, die zich zelf als Jood hadden laten registeren, ontjoodste Calmeyer niet. Hij kon dat niet omdat hij voortdurend door de nazi’s op de vingers werd gekeken. De NSB’er Ten Cate zat hem voortdurend op de huid. Calmeyer ontving geen geld voor het ontjoodsen. Hij ontjoodste veel meer mensen dan zijn collega’s in Duitsland en had zelfs een plan om vijfduizend Portugese Joden voor deportatie te beschermen door hen tot niet-Joodse Marranen te verklaren. Dat mislukte buiten Calmeyers schuld.”

Dilemma
Calmeyer verkeerde in een dilemma, benadrukt Naftaniël. “Hij wist dat door hem Joden werden gered, maar kon onmogelijk iedereen redden. Daarom werden er 1.800 niet door hem geholpen. Met zijn acties heeft hij echter duizenden wél kunnen helpen. Dat dilemma maakt dat het vernoemen van een museum naar hem op zijn plaats is. Anders dan de Joodse Raad die tegen beter weten in het werk van de nazi’s faciliteerde, probeerde Calmeyer van uit het systeem zelf te doen wat hij kon. Hij heeft niet voor niets de Yad Vashem onderscheiding gekregen.”

Lees ook:
Jazzmuzikant Boy Edgar ontvangt Yad Vashem-prijs postuum
Samen met zijn toenmalige Joodse vrouw, Mia Frenk, hielp Boy Edgar ten minste vijf Joodse kinderen onderduiken. Hij krijgt de onderscheiding voor zijn hulp aan Marion Kaufmann.