‘Net sluit zich rond Ali Khamenei’ – achtergrond

Voor de 86-jarige opperste leider van Iran, ayatollah Ali Khamenei, ziet er steeds somberder uit. Hij zit verscholen en zijn belangrijkste militaire commandanten zijn geëlimineerd. Volgens kenners kan hij daardoor de realiteit met de werkelijkheid kwijt zijn en inschattingsfouten gaan maken. Maar zijn naaste adviseurs zijn nog niet uitgeschakeld. Hoe neemt de ayatollah besluiten en wat zijn de gevolgen?

Volgens vijf bronnen die bekend zijn met het besluitproces van Khamenei zijn de belangrijkste militaire en veiligheidsadviseurs gedood door luchtaanvallen. Hierdoor zijn er grote gaten ontstaan ​​in zijn directe kring en is het risico op strategische fouten toegenomen, zo meldt de Times of Israel. Een van die bronnen, die regelmatig vergaderingen met Khamenei bijwoont, stelt dat het risico op een verkeerde militaire inschatting groot is.

Dezelfde bron spreekt van een ‘gevaarlijke’ situatie voor de interne stabiliteit van het land. “Je kunt twee dingen over Khamenei zeggen: hij is extreem koppig, maar ook extreem voorzichtig. Hij is heel voorzichtig. Daarom is hij al zo lang aan de macht,” aldus Alex Vatanka, directeur van het Iran-programma bij de denktank Middle East Institute in Washington.

Risico

Een van de bronnen die regelmatig bijeenkomsten met Khamenei bijwoont, beschreef het risico van een verkeerde inschatting van Iran op het gebied van defensie en interne stabiliteit als ‘extreem gevaarlijk’. Sinds vrijdag zijn meerdere hoge militaire commandanten gedood, onder wie Khamenei’s belangrijkste adviseurs van de Islamitische Revolutionaire Garde (IRGC), de elitetroepenmacht van Iran.

Het gaat om de opperbevelhebber Hossein Salami van de IRGC, lucht- en ruimtevaartsafdelingshoofd Amir Ali Hajizadeh, die leiding gaf aan het ballistische raketprogramma van Iran, en meesterspion Mohammad Kazemi. Zij maakten deel uit van de kring van maximaal twintig adviseurs van de leider, aldus de bronnen, die bestaat uit IRGC-commandanten, geestelijken en politici.

Ad hoc

Onder de naaste adviseurs van Khamenei bevinden zich drie mensen die vergaderingen met hem over belangrijke kwesties bijwonen of hebben bijgewoond, en twee mannen die dicht bij functionarissen staan ​​die deze bijeenkomsten regelmatig bijwonen. De losse groep komt ad hoc bijeen als het kantoor van Khamenei wil dat adviseurs naar zijn complex in Teheran komen om een ​​belangrijke beslissing te bespreken.

Volgens een bron die de vergaderingen heeft bijgewoond, neemt Khamenei zelf de uiteindelijke beslissing in belangrijke zaken. Wel waardeert hij advies, luistert hij aandachtig naar de verschillende standpunten en vraagt hij ​​vaak om aanvullende informatie van zijn adviseurs. Andere insiders die nog niet zijn vermoord, zijn nog steeds belangrijk in het besluitvormingsproces.

Uitbreiding

Het gaat om topadviseurs op het gebied van politieke, economische en diplomatieke kwesties. Khamenei wijst dergelijke adviseurs aan om problemen te behandelen zodra die zich voordoen. Ook breidde hij zijn invloed in een groot aantal instellingen uit die zich op militair, veiligheids-, cultureel, politiek en economisch vlak bevinden, aldus twee bronnen.

Door zo te opereren, ook in organen die formeel onder de gekozen president vallen, is het kantoor van de opperste leider volgens ingewijden zowel bij de grote staatskwesties als bij kleinere initiatieven betrokken. Zijn zoon Mojtaba is in de laatste twintig jaar steeds belangrijker geworden. Hij heeft een rol waarin hij de betrokken personen, facties en organisaties overbrugt om specifieke kwesties te coördineren, aldus de bronnen.

Dynastie

Mojtaba Khamenei is een gemiddelde geestelijke die door sommigen wordt gezien als een potentiële opvolger van zijn hoogbejaarde vader. Hij heeft nauwe banden met de IRGC, waardoor hij meer invloed heeft binnen het Iraanse politieke en veiligheidsapparaat. Mocht vader Khamenei wegvallen, da kan Mojtaba instappen en is er een dynastie gevestigd.

Ook Ali Asghar Hejazi, de plaatsvervangend minister van politieke veiligheidszaken op het kantoor van Khamenei, is betrokken geweest bij gevoelige veiligheidsbeslissingen. Hij wordt vaak omschreven als ‘de machtigste inlichtingenfunctionaris van Iran’. Andere vertrouwelingen zijn ex-minister Ali Akbar Velayati van Buitenlandse Zaken en oud-parlementsvoorzitter Ali Larijani.

Staat-in-staat

Het verlies van de IRGC-commandanten decimeert echter de top van een militaire organisatie die Khamenei sinds hij in 1989 de hoogste leider werd, centraal in de macht heeft gezet. Voor zowel de binnenlandse veiligheid als de regionale strategie vertrouwt hij daar op. Los van het leger, dat onder het defensieministerie valt, is de IRGC een soort staat-in-staat.

Het net sluit zich echter meer rond Khamenei, die ergens in het land verscholen zit. Volgens de Amerikaanse president Donald Trump ‘weten we waar hij zit’ en zullen Israël en de VS hem ‘voorlopig niet doden’. Dat betekent niet dat het elimineren van de geestelijke snel aan de orde is. Trump wil een onvoorwaardelijke overgave van Iran en de uiteindelijk de uitschakeling van Khamenei.

Schuilplaats

‘We weten precies waar de zogenaamde opperste leider zich schuilhoudt. Hij is een gemakkelijk doelwit, maar is daar nog veilig. We gaan hem niet uitschakelen (doden!), tenminste niet voorlopig’, schreef Trump op zijn eigen sociale media-kannaal Truth Social. ‘Maar we willen geen raketten op burgers of Amerikaanse soldaten. Ons geduld raakt op’.

Eerder schreef Trump: ‘We hebben nu volledige en totale controle over het luchtruim boven Iran”, waarmee hij verwees naar in de VS gemaakte apparatuur die door Israël wordt gebruikt. ‘Iran had goede luchtafweersystemen en andere defensieve uitrusting, en wel in overvloed, maar dat is niets vergeleken met de in Amerika gemaakte, bedachte en geproduceerde spullen. Niemand doet het beter dan de goede oude VS’.

Air Force One

“We zoeken naar iets beters dan een staakt-het-vuren,” ze Trump tegen verslaggevers in Air Force One tijdens zijn vlucht terug naar Washington DC. Gevraagd naar wat dat zou kunnen betekenen, zei hij: “Een einde. Een echt einde. Geen staakt-het-vuren. Een einde. Of helemaal opgeven. Dat is ook oké. Iran kan geen kernwapens hebben, dat is heel simpel,” zei Trump.

Ali Khamenei is sinds 1989 opperste leider van Iran. Daarvoor was de geestelijke en hardliner al acht jaar president geweest van de Islamitische Republiek, onder zijn voorganger Ruhollah Khomeini. De opperste leider staat in Iran boven alle functies en heeft het laatste woord in vrijwel alle zaken die ertoe doen. Ook zou hij een direct lijntje hebben naar god.