‘Netanyahu voert Israël in het Berlusconi-territorium’ – analyse

‘Toen Likud-leider Benjamin Netanyahu op 29 mei 1996 de Israëlische verkiezingen won en de zittende premier Shimon Peres versloeg, werd hij op 46-jarige leeftijd de jongste politicus ooit die het land leidde. Op 20 juli vorig jaar overtroefde Netanyahu David Ben-Gurion, de eerste premier van Israël, door diens positie van langstzittende premier in de Israëlische geschiedenis over te nemen. Intussen is hij meer dan vijfduizend dagen in functie – opgebouwd met zijn eerste ambtstermijn van 1996 tot in 1999, en met zijn (recordbrekende) meer dan elf jaar regeren sinds zijn terugkeer als premier in maart 2009.

Katsav en Olmert
Op zondag 24 mei schiep Netanyahu een ander, ongelukkiger precedent: de eerste dienende premier in de Israëlische geschiedenis die voor de rechtbank verschijnt voor een strafrechtelijke vervolging. Het gaat om fraude en het schenden van vertrouwen in de zaken 1.000, 2.000 en 4.000; met een extra aanklacht wegens omkoping in de zaak 4.000.

Netanyahu is zeker niet de eerste prominente Israëlische leider die in problemen komt met de wet. Moshe Katsav, een voormalig minister en de achtste president van Israël, werd in 2010 voor zeven jaar veroordeeld wegens verkrachting en seksuele intimidatie. Maar hij had al in 2007 ontslag genomen, bijna twee jaar voordat hij werd aangeklaagd.

Ehud Olmert, de enige Israëlische premier met een strafrechtelijke veroordeling, kondigde aan dat hij in de zomer van 2008 tijdens zijn onderzoek ontslag zou nemen. Hij deed dat maanden later nadat hij door tal van andere hoge politici, waaronder met name Netanyahu was aangevallen. Olmert vertrok ruim voordat hij in de zomer van 2009 werd aangeklaagd en uiteindelijk in 2016 een gevangenisstraf kreeg. Dar gebeurde nadat hij alle vormen van beroep had uitgeput om een veroordeling te voorkomen.

Uitzondering
Terwijl Olmert werd vervolgd voor misdaden die hij had begaan voordat hij premier werd, hebben de beschuldigingen tegen Netanyahu ook betrekking op zijn handelen als premier. Hij is echter niet alleen de eerste Israëlische premier die tijdens zijn ambtsperiode strafrechtelijk wordt vervolgd. Zijn voorgeleiden voor de rechtbank is ook internationaal gezien nagenoeg een uitzondering, zeker in democratieën.

Wikipedia houdt een uitgebreid register bij van regeringsleiders die zijn aangeklaagd, berecht en gevangengezet nadat ze onder allerlei omstandigheden hun ambt moesten verlaten. Enkele dagen geleden kondigde de premier van Lesotho nog aan dat hij ontslag nam wegens beschuldigingen dat hij betrokken was bij de moord op zijn ex-vrouw. De betwiste president van Venezuela, Nicolás Maduro, werd in maart door het Amerikaanse ministerie van Justitie aangeklaagd wegens drugshandel en narco-terrorisme. De Argentijnse Cristina Fernández de Kirchner is een van degenen die zijn aangeklaagd na het verlaten van de topbaan en vervolgens een politieke comeback maakten.

Maar vechten tegen strafrechtelijke vervolging, terwijl hij in functie is als premier in een democratie, dat is inderdaad zeldzaam.

In presidentiële democratieën zijn drie Amerikaanse presidenten afgezet en alle drie vrijgesproken in wat in wezen een politiek proces was. Richard Nixon nam ontslag tijdens een afzettingsproces. De ambtsperiode van Franse presidenten geniet een brede immuniteit van vervolging. In Brazilië en Zuid-Korea werden respectievelijk de presidenten Dilma Roussef en Park Geun-hye geschorst en ontslagen in politieke in plaats van criminele processen.

De parlementaire democratieën voorzien grotendeels in het onderzoek en de vervolging van een dienende premier, maar zelfs dat eerste is zelden voorgekomen. Tony Blair werd in 2006 de eerste dienende Britse premier die werd ondervraagd over criminele aantijgingen. Noch hij, noch enige andere dienende Britse premier is ooit aangeklaagd.

Berlusconi
Met zijn verschijnen voor de rechtbank plaatst Netanyahu zich in het gezelschap van de Italiaan Silvio Berlusconi, die verschillende met strafzaken te maken kreeg. Dat gebeurde in verschillende termijnen als premier tussen 1994 en 2011, en wanneer hij tussentijds geen premier was. Zoals Dana Blander van het Israel Democracy Institute heeft opgemerkt, had Berlusconi in de rechtszaal enig succes omdat hij de Italiaanse wet kon veranderen en immuniteit voor strafvervolging kon krijgen terwijl hij werd beschuldigd van belastingontduiking, het verleiden van een minderjarige en het belemmeren van de rechtsgang. Het lukte hem zelfs om lopende onderzoeken op te schorten, in 2008.

Keer op keer werden de wetswijzigingen ongrondwettig verklaard en werd de procedure weer opgestart. In 2013 werd uiteindelijk een veroordeling en een celstraf opgelegd. Dit gebeurde toen hij geen premier meer was. Berlusconi mocht zes jaar lang geen openbaar ambt meer bekleden en zijn gevangenisstraf werd omgezet in taakstraf. Nu de straf is verlopen, is Berlusconi terug in de politiek als lid van het Europees Parlement.

Machtspositie
Netanyahu heeft al een cruciale overwinning behaald dankzij zijn aankomst bij de rechtbank als dienende premier. Als hij louter een parlementslid of minister zou zijn, dan zou hij verplicht zijn geweest om ontslag te nemen. Ook stelt hij de geloofwaardigheid van de rechters ter discussie door te zeggen dat het Israëlische publiek al een oordeel heeft geveld in zijn zaak – dat hij is vrijgesproken door de publieke opinie. Verder werd de wil van het volk op 17 mei bevestigd toen hij opnieuw werd beëdigd als premier, met een grote meerderheid in de Knesset. Door en door vertrouwd met de beschuldigingen tegen hem, en door en door vertrouwd met de voor- en nadelen van zijn leiderschap van het land, hebben genoeg kiezers en uiteindelijk meer dan genoeg Knesset-leden ervoor gekozen om hem trouw te blijven.

Toen premier Olmert werd onderzocht, verklaarde oppositieleider Netanyahu: “Een premier die zwaar onderzocht wordt, heeft geen moreel of openbaar mandaat om noodlottige beslissingen te nemen voor de staat Israël.” Afgelopen november plaatste Blauw-Wit-leider Benny Gantz een clip van Netanyahu die die uitspraak deed. Hij gebruikte het om zijn eigen eis te versterken dat Netanyahu moest aftreden. Maar vandaag de dag is zelfs de politieke aartsrivaal Gantz een bondgenoot aan Netanyahu’s zijde als diens minister van Defensie en ‘plaatsvervangend premier’.

Onvermoeibaar en ontembaar
Netanyahu, die eindeloze politieke lofprijzingen trotseert en bijna is verslagen in drie verkiezingscampagnes, is onvermoeibaar en ontembaar gebleken. De eerste eigenschap zal hem ongetwijfeld goed van pas komen naarmate de beproeving vordert, maar de tijd zal leren of de tweede eigenschap ook zal zegevieren.

Het proces van Netanyahu wordt over het algemeen beschouwd als een zaak die op zijn minst twee of drie jaar zal duren. Als er iets duidelijk wordt uit de gebeurtenissen van de afgelopen dagen, dan is het dat dit een periode van gevaarlijke wrijvingen voor Israël zal zijn. Daarin wordt niet alleen de premier van het land berecht, maar ook het gerechtelijk apparaat en de capaciteit van een samenleving die diep in strijd is met elkaar over de legitimiteit van Netanyahu’s vervolging.

Niet alleen heeft Netanyahu meer dan twee jaar besteed aan het betwisten van de beschuldigingen, maar ook aan het woedend blijven beweren dat de zaak tegen hem een ‘​​frame-up’ is en een poging tot een politieke staatsgreep van de oppositie, media, politie en openbare aanklagers. En nu staat procureur-generaal Avichai Mandelblit, die was aangesteld door en aangeklaagd voor Netanyahu, zelf onder toezicht dankzij een nieuwe minister die hem ‘een vermeende crimineel’ noemt. Likud-fractievoorzitter Miki Zohar heeft gezegd dat een veroordeling van Netanyahu ‘het grootste onrecht in de Israëlische geschiedenis’ zou zijn. En de zoon van de premier roept de Dreyfus Affaire aan. Ondertussen hebben de veiligheidsdiensten het nodig geacht de beveiliging te versterken rond de rechters die de zaak behandelen.

Rechters aan zet
Vanaf nu zijn het echter de beslissingen van slechts drie mensen van de districtsrechtbank van Jeruzalem (rechters Rebecca Friedman-Feldman, Moshe Bar-Am en Oded Shaham) die het lot van Netanyahu, zijn politieke toekomst, zijn reputatie, zijn plaats in de geschiedenis, zullen bepalen. Dit tenzij of totdat hij is in staat om een politieke meerderheid, en dus de wetgevende macht, op de been te brengen die Berlusconi op zijn minst tijdelijk in staat stelde om de situatie naar zijn hand te zetten.

Netanyahu, protesterend tegen zijn onschuld en fulminerend tegen zijn aanklagers, heeft genoeg kiezers bij zich gehouden om premier te blijven; ondanks alle juridische bezwaren. Maar tot nu toe heeft hij niet genoeg politieke steun gekregen om wetgeving door te voeren om het gezagsevenwicht tussen het politieke echelon en de rechterlijke macht te herstellen en, naast andere vaak besproken amendementen, een premier immuun te maken voor vervolging tijdens zijn ambtsperiode. En zo berust het lot van Benjamin Netanyahu, en daarmee de richting van het Israël in de nabije toekomst, bij de rechters van Jeruzalem.’

Dit artikel verscheen eerder in de Times of Israel en werd geschreven door hoofdredacteur David Horovitz