Omstreden monument Joodse Erkentelijkheid weggetakeld

Het niet onomstreden gedenkteken ‘Joodse Erkentelijkheid’ is op zondagochtend in alle stilte weggetakeld om plaats te maken voor het Nationaal Holocaust Namenmonument, kortweg de Namenwand. Het oude dankmonument wordt herplaatst op het Weesperplein, vlakbij de ingang van het gelijknamige metrostation. Daar stond het tot 1968 toen het moest plaatsmaken voor diezelfde metro. Op deze plek wordt het monument opgeknapt en gerestaureerd. Dat gebeurt tegelijkertijd met de herinrichting van het Weesperplein.

‘Dankbaarheid’
Na de bevrijding liet het overgebleven deel van de Joodse gemeenschap in Amsterdam een monument vervaardigen uit ‘dankbaarheid’ voor de houding van de Amsterdamse bevolking in de bange jaren ’40-’45. Indertijd leefde alom de mythe dat de Nederlanders er alles aan gedaan hadden om het Joodse bevolkingsdeel te redden uit de klauwen van de nazi’s. Het door de Joden zelf betaalde monument bestaat uit vijf reliëfs van wit natuursteen, een Davidster en de tekst: ‘Aan de beschermers der Nederlandse Joden in de bezettingsjaren’.

Anno 2020 is het gedenkteken volgens velen een fout symbool, onder meer omdat uit verschillende onderzoeken is gebleken dat de Amsterdammers en Nederlanders over het algemeen een onverschillige, niet-heroïsche houding aannamen in de oorlog. Velen lieten de Jodenvervolging links liggen en na de bevrijding werden teruggekeerde Joden kil en zakelijk ontvangen. Ook bleek dat de Nederlandse autoriteiten nagenoeg volledige medewerking verleenden aan de Duitse bezetter waar het om de Joden ging. Roof en

Wrange primeur
Indertijd was het ‘dankbaarheidsmonument’ een van de eerste Joodse oorlogsmonumenten. Bij de onthulling in 1950 zei toenmalig burgemeester Arnold d’Ailly: “De gemeente aanvaardt het met trots, maar ook met schaamte.” De Joodse kunstenaar Jobs Wertheim schiep het kunstwerk – dat gebeurde nadat een voorstel van een andere kunstenaar voor een namenmonument was afgewezen. Zijn zoon was zondagochtend bij het wegtakelen van het gedenkteken aanwezig. “Het was de eerste opdracht na de oorlog. Mijn vader was er blij mee. Het monument was natuurlijk een absurd gebaar. Dat spreekt vanzelf,” aldus Lex Wertheim in Het Parool.

Door de komst van de Namenwand op het Weesperplantsoen is lang gediscussieerd of het dankbaarheidsmonument op dezelfde plek moest blijven staan. Uiteindelijk bleek in het ontwerp van Daniël Libeskind geen ruimte te zijn voor het gedenkteken, waarna naar een passende oplossing werd gezocht. Besloten werd het niet te vernietigen maar te verplaatsen. Wertheim: “Dit monument moet bewaard blijven. Je moet het zien als een tijdsbeeld van toen. Koningin Wilhelmina vond dat de Joodse gemeenschap dank je wel moesten zeggen. Er komt straks wel een bord bij te staan met uitleg.”

Bodemprocedure
Onderwijl gaat de aanlag van het ook niet onomstreden namenmonument op het Weesperplantsoen door. Omwonenden hebben een bodemprocedure aangespannen die woensdag wordt behandeld door de Raad van State. Onder meer wordt dan gekeken naar de wijze waarop de gemeente is omgegaan met de bezwaren van bewoners en anderen. Hierover zijn veel kanttekeningen, met name over de bezwaarprocedure. Alom wordt verwacht dat de bouw van de Namenwand niet kan worden stopgezet of teruggedraaid.

Lees ook:
Koningin Wilhelmina en de Jodenvervolging
In zijn 5 mei-rede op de Dam stond koning Willem-Alexander kort stil bij de rol van zijn voorganger koningin Wilhelmina in de Tweede Wereldoorlog. Binnen Joods Nederland is met instemming gereageerd op de zinsneden van het staatshoofd, onder meer omdat veel Joden zich in de steek gelaten voelden door Wilhelmina. Lees hier een achtergrondstuk over de houding van de vorstin tegenover de Joodse Nederlanders in de oorlog.