Netanyahu wel de grootste, maar niet zeker van nieuwe regeringscoalitie – analyse

Het lijkt er sterk op dat premier Benjamin Netanyahu (Likud) de Israëlische parlementsverkiezingen van maandag gewonnen heeft. Uit alle uitslagen tot aan de publicatie van dit artikel wijzen op een winst van drie zetels. Daarmee komt Netanyahu op 35 zetels en blijft de oppositionele partij Blauw-Wit steken op 33 zetels van de Knesset. Desondanks heeft het rechtse coalitieblok van de premier nog onvoldoende zetels voor een meerderheid. Blauw-Wit heeft op dit moment dus de beste kaarten om een nieuwe regering te vormen.

Nog geen meerderheid
In het 120 zetels tellende parlement, de Knesset, zijn 61 zetels nodig voor een meerderheid. De rechtse coalitie van Netanyahu (vooraf had hij de kiezer beloofd te regeren met ultra-orthodoxe partijen en de rechts-nationalistische combinatie Yamina) haalt vooralsnog 58 zetels op. Op dit moment is ruim 72 procent van de stemmen geteld, dus het Netanyahu-kamp kan nog stemmen krijgen die nog niet meegeteld zijn. Niettemin was de vreugde bij deze partijen maandagavond groot, omdat het erop leek dat er een politieke impasse zou worden doorbroken.

Derde verkiezingen
Die impasse duurt al bijna een jaar. Nadat Netanyahu en Blauw-Wit van ex-legerchef Benny Gantz nagenoeg gelijk waren geëindigd tijdens de verkiezingen van april 2019, lukte het hen niet om een coalitieregering samen te stellen waarna opnieuw een stembusgang nodig was. Die kwam er in september 2019, maar leverde ook geen duidelijkheid in zetels tussen de twee grootste partijen op, waarna het soebatten in de formatie door ging. Uiteindelijk was er volgens het Israëlische kiessysteem een derde verkiezing nodig. Deze vond maandag plaats. Dit keer kwamen er relatief veel meer kiezers stemmen dan tijdens de laatste twee verkiezingen. Mogelijk heeft dat de uitslag ook beïnvloed.

Taboes doorbreken
Intussen wordt Israël al sinds december 2018 geregeerd op de automatische piloot en is premier Netanyahu demissionair. Als het land een volwaardige regering wil krijgen, dan moeten politici durven springen en bepaalde blokkades opheffen. Zo weigeren de twee grootste partijen met elkaar in een regering te stappen, wil de seculiere rechtse partij niet samenwerken met de ultraorthodoxe partijen, en staat vrijwel niemand te trappelen om in een regering te stappen met de Arabische Joint List – momenteel de derde partij in het land. Als een van deze taboes wordt opgeheven, kan een nieuwe regering dit voorjaar een feit zijn.

Immuniteitskwestie
Ook speelt de vervolging van premier Netanyahu in drie corruptiezaken een rol. Op 17 maart begint het proces waar het Openbaar Ministerie jaren aan heeft gewerkt. Hij kan echter alleen berecht worden als hij geen premier meer is, want de premier in Israël kan niet worden vervolgd. De immuniteitskwestie hing tijdens de verkiezingscampagne een tijdje boven de markt en verdween toen Netanyahu zelf uitsprak dat zijn immuniteit niet heilig is en dat hij eventuele strafvervolging zou accepteren. Volgens Israëlische analisten gaf dit voor een aantal kiezers de doorslag om toch op hem te stemmen en nam hij hiermee de munitie van Blauw-Wit weg. Die partij had voortdurend een campagne over Netanyahu gevoerd.

Minderheidskabinet
Opmerkelijk blijkt het succes van de Arabische Joint List. Die partij is een coalitie van kleine Arabische partijen en heeft een charismatisch ogende leider – Ayman Odeh – die ook veel niet-Arabische kiezers moet hebben getrokken. Net vijftien zetels – een winst van twee – is de Joint List een van de andere winnaars. Zonder deze partij zal het Gantz niet lukken om een centrum-linkse coalitie te vormen. Echter, daarvoor is ook de seculiere partij Israël Ons Thuis van Avigdor Lieberman nodig en hij heeft al gezworen nooit met de Joint List in een regering te stappen. Een centrum-links minderheidskabinet met parlementaire steun van de Arabische partij lijkt daarom mogelijk een betere kans van slagen te hebben.

Netanyahu accelereerde
Desalniettemin is Netanyahu de grote winnaar van deze verkiezingen. Het is hem gelukt om allerlei groepen op hem te laten stemmen door beloftes aan hen te doen. Het ziet er naar uit dat bijvoorbeeld veel Ethiopische Israëli’s dit keer op hem hebben gestemd, omdat hij onder meer beloofde meer Ethiopiërs naar Israël te laten komen. Vorige week nog liet de regering 43 Ethiopiërs aliya maken. Ook heeft Netanyahu kunnen accelereren dankzij de voorverkiezingen om het lijsttrekkerschap. De de vorige twee verkiezingscampagnes had hij vooral boodschappen vanachter zijn bureau of in tv-studio’s, maar door de voorverkiezingen moest hij de boer op en leden persoonlijk opzoeken. Daardoor kreeg hij de smaak te pakken. In de afgelopen weken ontpopte hij zich als een rasechte campaigner en daar kon Gantz moeilijk tegenop.

Het is vanaf vandaag aan de politieke partijen om het formatieproces weer in te gaan. Dit zal worden opgestart door president Reuven Livlin.