‘Nog 83 gemeenten laten onderzoek naar geroofd Joods vastgoed liggen’

Zeker 83 van de 218 gemeenten waar in de Tweede Wereldoorlog Joods vastgoed is geroofd, hebben nog geen onderzoek in gang gezet. Een groot aantal daarvan (53) is van plan er geen onderzoek naar te doen. Dat blijkt uit een rondgang van de makers van het tv-programma Pointer, dat in 2020 met onthullingen over het geroofde Joodse vastgoed op de proppen kwam. Sindsdien hebben zeker 135 gemeenten wel onderzoek laten doen naar wat er in de bange jaren ’40-’45 is gebeurd op dit gebied. Dinsdag liet de gemeente Diemen weten haar onderzoek te hebben afgerond en woensdag maakte de gemeente Harlingen bekend onderzoek te laten doen.

Verkaufsbücher

Pointer onderzocht de transacties in de zogeheten Verkaufsbücher: een bestand met meer dan zevenduizend registraties van onteigend en doorverkocht Joods vastgoed tijdens de Tweede Wereldoorlog. Deze woningen en stukken grond werden door de Duitse bezetter afgepakt van Joodse eigenaren, en vervolgens doorverkocht. Van de winst werden anti-Joodse maatregelen gefinancierd, zoals kamp Westerbork en het treintransport naar de vernietigingskampen.

Roofhandel

De 135 gemeenten die onderzoek doen naar de roofhandel willen vooral weten wat hun precieze rol is geweest in de roofhandel van Joods vastgoed. Daarnaast onderzoeken gemeenten hun omgang met de teruggekeerde Joden na de Tweede Wereldoorlog. Joodse terugkeerders werden vlak na de bevrijding in veel gemeenten geconfronteerd met een kille en onsympathieke behandeling. Sommigen moesten zelfs achterstallige belastingen betalen over de periode dat zij ondergedoken of in vernietigingskampen zaten.

Rechtsherstel

Inmiddels hebben 74 gemeenten een onderzoek afgerond. In enkele gevallen leiden deze rapporten tot moreel rechtsherstel. Een burgemeester die concludeert dat er nu nog iets goed te maken valt met de lokale Joodse gemeenschap. In bijvoorbeeld Eindhoven, Apeldoorn, Lochem en Winterswijk heeft dat geleid tot donaties van tien- tot honderdduizenden euro’s aan Joodse stichtingen en herdenkingscentra.

Diemen klaar

De gemeente Diemen meldde dinsdag dat haar onderzoek ook is afgerond, twee dagen voor 4 mei. De belangrijkste conclusies zijn dat er waar mogelijk na de oorlog in Diemen rechtsherstel heeft plaatsgevonden en dat er geen naheffingen zijn opgelegd aan Joodse eigenaren bij terugkeer. Wel was er in Diemen na de oorlog, net als elders in het land, weinig aandacht voor het slachtofferschap van de gedeporteerde Joden. De nadruk lag ook in deze gemeente op de wederopbouw en het ‘vooruitkijken’. Voor Joods leed was geen plaats.

Geen naheffingen

Burgemeester Erik Boog (D66) van Diemen verzocht een expertgroep van Politieke Geschiedenis van de Radboud Universiteit in Nijmegen onderzoek te doen. Daaruit blijkt dat negentien keer sprake is geweest van onteigening en verkoop van panden of percelen van Joodse Diemenaren. Meestal ging het om landbouwgrond. Na de oorlog heeft bij zeventien dossiers rechtsherstel plaatsgevonden. Bij twee woningen was dat niet het geval. Volgens de onderzoekers heeft Diemen aan Joodse terugkeerders na de oorlog geen naheffingen opgelegd voor erfpacht of achterstallige belastingen. 

Harlingen onderzoekt

In het Friese stadje Harlingen maakte burgemeester Ina Sjerps (PvdA) dat er onderzoek in gang wordt gezet. “We willen weten wat de gemeente heeft gedaan. Het is een opvullen van een leemte in onze kennis,” zegt zij tegen Omrop Fryslân. De gemeente doet onderzoek naar 32 huizen. Een aantal Joodse inwoners was voor de oorlog reeds vertrokken. Maar ook hun huizen en de geschiedenis van de onteigening ervan worden onderzocht. Er wordt een speciale onderzoeker voor ingehuud. De burgemeester benadrukt dat bewoners niet bang hoeven te zijn dat ze uit huis gezet worden. “We gaan ook niet specifiek in op de eigenaren van de woningen nu, maar op de rol van de gemeente in die tijd.”

Lees ook:
Gemeente Groningen honoreert schadeclaim geroofd Joods vastgoed, CJO tevreden
Burgemeester Koen Schuiling van Groningen heeft excuses aangeboden, en het stadsbestuur zal op morele gronden schade vergoeden aan de erven van de familie Van Blankenstein. De gemeente volgt daarmee het advies van de commissie die onderzoek heeft gedaan naar de gang van zaken rond het huis van de familie dat na de oorlog door de gemeente werd aangekocht. Het stadsbestuur erkent dat de manier waarop direct na de Tweede Wereldoorlog met Joods onroerend goed is omgegaan verkeerd was.