NS wilde geld zien voor terugbrengen Joden

De Nederlandse Spoorwegen (NS) vond dat het na de oorlog recht had op financiële compensatie, omdat het bedrijf Joden uit de kampen had teruggebracht. De NS-leiding verwees naar een regeringsbesluit in 1944, waarin stond dat het Rijk na de oorlog zou betalen voor het terugbrengen van de Joden naar Nederland. Dat blijkt uit een vrijgegeven brief uit het Nationaal Archief.

Na de oorlog was het binnen korte tijd zover: De chef van ‘de Commercieelen Dienst’ van de NS liet per brief aan de regering weten dat op 25 juli 1945 met een extra trein 395 Joden waren aangekomen uit Basel in Zwitserland. Eerder waren ze daar opgevangen. In de dagen daarna reisden 326 van hen door naar Nijmegen, de rest keerde met de bus naar Nederland terug.

Sociale Zaken

Eerder had de NS om een vergoeding gevraagd aan de Joodsche Coördinatie Commissie, die zich na de oorlog bezighield met de opvang van terugkomende Joden. Die organisatie verwees het bedrijf naar de Rijksoverheid. De brief van de spoorvervoerder is gericht aan het Departement van Sociale Zaken, de voorloper van het huidige Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

‘Gaarne zullen wij van U vernemen of wij bovengenoemde vervoeren U in rekening kunnen brengen’, schreef de NS-chef van de Commercieelen Dienst. Toenmalig minister Willem Drees (PvdA) van Sociale Zaken stuurde de brief door naar de chef van het Militair Gezag, omdat die organisatie de geldsom mogelijkerwijs moest betalen. Uiteindelijk is het bedrag nooit betaald.

Puzzelstukje

Het Nationaal Archief heeft de brief vrijgegeven omdat de bewaartermijn ervan is verlopen. Het document is een onbekend puzzelstukje in de omstreden geschiedenis van de NS sinds de Tweede Wereldoorlog. In de oorlog vervoerde het bedrijf Joden, Sinti en Roma naar doorvoerkamp Westerbork en tot aan de landsgrenzen, waarna ze naar concentratie- en vernietigingskampen in Midden- en Oost-Europa werden vervoerd. De NS verdiende hier ook geld aan, want werd door de bezetter betaald.

Genoegdoening

De NS-directie betuigde in 2005 spijt voor het verleden, maar tot een genoegdoening kwam het indertijd niet. Na jarenlange juridische strijd van Sjoa-overlevende Salo Muller, onderzoek en onderhandelingen kwam het concern in 2018 met een genoegdoening over de brug. Er kwam financiele compensatie voor overlevenden en directe nabestaanden van slachtoffers die waren afgevoerd naar de kampen. Uiteindelijk werd 44 miljoen euro uitgekeerd.