Oostenrijkse Joden niet blij met FPÖ-overwinning

De monsterzege van de rechts-radicale Freiheitliche Partei Österreichs (FPÖ) bij de parlementsverkiezingen in Oostenrijk stemt de Joden in het land niet goed. Ze uiten hun zorgen over de uitslag en hebben angst voor de toekomst. De FPÖ werd in de jaren vijftig door ex-nazi’s opgericht. De partij is nog steeds niet vrij van omstreden nazistische en anti-Joodse sentimenten.

Voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog is een ultra-rechtse partij weer de grootste in Oostenrijk. Het gebeurde zondag toen de FPÖ met een kleine 29,2 procent de parlementsverkiezingen won, gevolgd door de conservatieve Volkspartij (ÖVP) met 26,2 procent. Hoewel ÖVP-lijstrekker en kanselier Karl Nehammer heeft gezworen niet onder de FPÖ te willen dienen, neemt de invloed en macht van die partij toe.

‘Vijf goede jaren’

FPÖ-voorman Herbert Kickl ziet de historische verkiezingsoverwinning van zijn rechts-nationalistische partij als een signaal voor een koerswijziging in Oostenrijk. “De kiezers hebben vandaag gesproken,” zei hij in zijn eerste reactie. De kiezers ‘hebben duidelijk beloofd dat de zaken in dit land niet zo kunnen doorgaan’. Onder zijn leiderschap voorspelde hij ‘vijf goede jaren voor Oostenrijk’.

Joodse studenten

Of er een goede tijd aankomt, valt nog te bezien. In aanloop naar de verkiezingen protesteerde de Oostenrijkse Joodse Studentenbond al tegen Kickl en zijn vrienden. “Als jonge Joden worden we vaak geconfronteerd met de tragische vraag wie ons tijdens het nazitijdperk zou hebben geholpen,” zei voorzitter Alon Ishay. “De reactie van de FPÖ-leider was kort en huiveringwekkend: Herbert Kickl zou ons hebben gedeporteerd.”

Begrafenis

Vlak voor de verkiezingen bezochten hooggeplaatste FPO-leden de begrafenis van partijveteraan Walter Sucher, waar de aanwezigen een door de nazi’s populair gemaakt lied zongen dat het Heilige Duitse Rijk prijsr. Sucher, die negentig was toen hij stierf, kreeg zelf twee decennia geleden kritiek toen hij als vertegenwoordiger van de FPÖ iedereen op een bijeenkomst met ‘heil’ begroette.

Derde kamp

De FPÖ komt voort uit het zogenoemde ‘derde kamp’ van nationalisten, dat in de jaren dertig de macht naar zich toetrok. Dat kamp deed samen met de conservatieve (eerste kamp) mee aan het Austrofascisme, waar de sociaaldemocratische SPÖ (tweede kamp) indertijd voor in de ban werd gedaan. Later mondde dit uit in de Anschluss van 1938 en de misdaden van nazi-Duitsland, waarvoor Oostenrijkers mede-verantwoordelijk waren.

Haider

Hoewel Oostenrijk zich na de oorlog vooral als ‘slachtoffers’ van de Duitsers zag, werd gaandeweg alsnog het boetekleed aangetrokken, ook over de Sjoa. In de jaren vijftig werd door voormalige nazi’s uit het derde kamp de FPÖ opgericht, waar ook liberalen zich bij aansloten. Oud-nazi’s en voormalig SS’ers speelden echter jarenlang een rol in de partij, die in 1986 werd overgenomen door Jörg Haider, een kind van een SS’er. Later ging hij onder andere op bezoek bij Saddam Hoessein in Irak.

Israël

Gaandeweg matigde de partij zich tegenover de Joden. Zo werd onder de latere partijleider Heinz-Christian Strache geprobeerd om een brug te slaan naar Israël en de Joodse gemeenschap. Het werd vooral gedaan in de ideologische strijd van de FPÖ tegen het moslimextremisme, dat ook Joden wil tegenwerken. Vanuit Israël kwam echter een afwijzing, die onder andere te maken had met het feit dat nazistische elementen nooit helemaal waren weggepoetst uit de partij.

Ibiza-affaire

De FPÖ zat drie keer in de regering van Oostenrijk. Tussen 1982 en 1986, toen de partij met de SPÖ regeerde. Indertijd waren de liberalen in de partij aan zet, maar zij werden door Haider aan de kant geschoven. Nieuwe regeringsdeelname kwam in 2000 samen met ÖVP-leider Wolfgang Schüssel. Hij maakte het mogelijk dat voor het eerst sinds 1945 een rechts-radicale partij in Europa kon meeregeren. De samenwerking hield tot 2006 stand. Vervolgens was er een kortstondige ÖVP-FPÖ-regering tussen 2017 en 2019, die dankzij de Ibiza-affaire ter ziele ging.

Complottheorieën

Na de drastisch verloren verkiezingen van 2019 is de FPÖ onder huidig leider Kickl gaan opbouwen. Hij omarmde onder meer complottheorieën die ook in Oostenrijk in de coronatijd de ronde deden. En hij leidde de beweging tegen de coronamaatregelen van de regering-Nehammer en nam een pro-Russische houding aan. Tegelijkertijd sprak hij rechtse ÖVP-kiezers aan die teleurgesteld waren vanwege de coalitieregering van Nehammer met de groene partij. De oppositiestijl van Kickl werd zondag beloond.

Buitenspel?

Dat de FPÖ nu de grootste partij is, betekent niet dat de ÖVP meteen onder die partij wil dienen. Nehammer heeft al aangegeven dat hij weigert samen te werken met Kickl. Mocht een van de twee echter van het toneel verdwijnen, dan behoort een coalitie tussen beiden alsnog tot de mogelijkheden. Ondertussen wordt verwacht dat Nehammer zal proberen met de SPÖ, die eveneens flink verloor, een coalitie te vormen. Als dat lukt en stand houdt, staat Kickl voor maximaal vijf jaar buitenspel.