‘Openhartige memoires van Boris Dittrich’ – boekrecensie

‘Als volksvertegenwoordiger kreeg ik het mandaat voor anderen te handelen, maar tegelijkertijd verbeterde ik daarmee de wereld voor mijzelf.‘

‘Mandaat’ is de autobiografie van politicus, mensenrechtenactivist en schrijver Boris Ottokar Dittrich, wiens (werkzame) leven vooral is gewijd aan de niet aflatende strijd voor de homo-emancipatie in ons land, maar ook daarbuiten. Wat dat laatste betreft; Hij verleende bijvoorbeeld In de jaren tachtig, toen in het Verenigd Koninkrijk homo’s en biseksuelen nog werden vervolgd, in zijn hoedanigheid van advocaat juridische bijstand aan homoseksuele mannen die hun partner waren verloren aan aids. Daarna volgde een periode dat hij als rechter werkte. Van 1994 tot 2006 was Dittrich Tweede Kamerlid voor D66, waarvan de laatste drie jaar (2003-2006) als fractievoorzitter van die partij. Sinds 2019 is hij lid van de Eerst Kamer. 

Homohuwelijken
Als parlementslid richtte hij zich ook en vooral op de rechten van lhbtiq+’ers en streed onvermoeibaar voor invoering van het homohuwelijk, dat uiteindelijk in april 2001 door de (toen) Amsterdamse burgemeester Job Cohen werd voltrokken. Het was het eerste homohuwelijk ter wereld. België volgde, waarna ook in een aantal andere EU-landen het homohuwelijk werd voltrokken. Tegenwoordig kan worden getrouwd in onder andere de staat New York en andere Amerikaanse staten, zo ook in bijvoorbeeld Argentinië, Zuid-Afrika, Australië en Mexico.

Coming out
In ‘Mandaat’ wijdt Dittrich een belangrijk deel aan zijn vroege jeugd. Over zijn vader die in 1948 vanuit Tsjecho-Slowakije naar Nederland vluchtte. Het is een liefdevolle ode aan zijn begripvolle ouders. Toch was het voor hem uiteindelijk moeilijk om ‘uit de kast komen’. Zijn zus Heluška bleek lesbisch te zijn en daarom was de hoop van zijn ouders gericht op een schoondochter die hen kleinkinderen zou kunnen schenken. Toen ook Boris uiteindelijk uit de kast kwam, werd dat in eerste instantie niet met gejuich ontvangen, maar na een niet al te makkelijke periode kwam het uiteindelijk weer goed tussen zoon en ouders en beschouwde zijn moeder Boris’ echtgenoot zelfs als een ‘tweede zoon’. 

Duidelijk is dat ook (zelfs) voor Boris Dittrich een zogenoemde coming out voor ‘de buitenwereld’ toch wel erg veel moeite koste. Zo had hij tijdens zijn studententijd gedurende vijf jaar een vriendin, Kathleen Ferrier, het latere CDA-Tweede Kamerlid, met wie hij bijna trouwde. De relatie liep op de klippen, maar Boris en Kathleen zijn altijd bevriend gebleven. De hoofdpersoon is sinds 2006 getrouwd met de van oorsprong Israëlische glaskunstenaar, videomaker en kunstschilder Jehoshua Rozenman – Tel Aviv 1955. Hoewel zij al sinds 1982 een relatie hebben, wordt in ‘Mandaat’ niet vermeld hoe zij elkaar hebben ontmoet, maar dat Boris ‘iets heeft’ met Israël en het Jodendom is bekend. Zo werkte hij eind jaren zeventig als vrijwilliger op kibboets Tarvod, waarover hij in 2020 de roman ‘Terug naar Tarvod’ schreef.

De moord op Fortuin
In ‘Mandaat’ wordt ook een bijzonder tijdsbeeld geschetst van het Amsterdam in de jaren tachtig en negentig, toen de aids-epidemie onder homoseksuele mannen hard toesloeg. Het was ook de tijd van de zogenoemde paarse kabinetten en de roerige politieke jaren daarna, toen de moord op Pim Fortuyn de Nederlandse politiek definitief veranderde. 

Bodyguards
Bijzonder verdienstelijk kon Boris Dittrich zich maken bij het in New York en Berlijn gevestigde Human Rights Watch dat één van de grootste mensenrechtenorganisaties van de wereld is. Hier kon hij als gelouterd jurist baanbrekend werk verrichten. Boris’ internationaal opererende nieuwe werkgever was gefundeerd op de idealen van Robert L. Bernstein en Aryeh Neier, die via hun in 1978 opgerichte non-gouvernementele organisatie Helsinki Watch er op toezagen of de Sovjet-Unie zich aan de Helsinki-akkoorden hield, waarin belangrijke akkoorden zijn vastgelegd met betrekking tot mensenrechten. 

Na felle Kamerdebatten over dreigementen aan het adres van bepaalde politici, kreeg ook Dittrich bodyguards toegewezen. Boris: ‘Op een dag wandelde ik vergezeld door mijn bodyguards terug van de bakker (…) toen een auto met een knallende uitlaat langsreed. De bewaker (…) greep meteen naar zijn pistool. Het bleek loos alarm’.   

De angst voor ook in ons land toenemende homohaat beperkt zich helaas niet tot een stelletje brallende hooligans, maar kan uiteraard escaleren in fysiek geweld. Er hebben zich in de loop der jaren al verschillende gevallen van mishandeling voorgedaan. Niet alleen Dittrich en andere (rechtstreeks) betrokkenen moeten daarom alert blijven, maar ook de overheid, lokale overheden, en justitie mogen niet wegkijken.  

‘Gerommel’
Dittrich vertelt dat er binnen zijn partij ‘ook gerommel’ had plaatsgevonden, maar dat dit hem niet te verwijten viel. Dat laatste zal wel zo zijn, maar over hoe en wat wijdt hij verder niet uit. Wellicht zou op een dergelijke notitie een biograaf er dieper op zijn ingegaan. Waar deze autobiografie vaak schokkende informatie bevat over de emancipatiestrijd, zouden de politieke perikelen van jaren geleden misschien een wat minder prominent plek in ‘Mandaat’ kunnen innemen, hoewel er binnen de context van tijd en situatie interessante aspecten worden vermeld. Maar de lezer zal vooral geïnteresseerd zijn in Dittrichs compassie voor Lhbtiq+’ers en zijn strijd voor hun rechten. 

Homofobie wereldwijd
‘Mandaat’ is zonder meer een interessant boek, dat je af en toe verbijsterd bent over de niet aflatende homofobie. Informatie, ook en vooral voor degenen die zich misschien niet realiseren wat er een strijd is gevoerd, en nog helaas gevoerd moet worden. In ons land, maar vooral ook wereldwijd, moet er nog heel veel gebeuren, zoals bijvoorbeeld het volgende bericht in The Jerusalem Post van 5 september 2022: ‘Het Iraanse regime heeft sinds de Islamitische revolutie in 1997 tussen de 4000 en 6000 gays en lesbiennes geëxecuteerd’. Schokkend nieuws, dat vet benadrukt dat de strijd tegen homohaat nog lang niet is gestreden, er kan niet op de lauweren worden gerust.

Of deze autobiografie betekent dat Boris Dittrich zijn strijdbijl hierbij doorgeeft aan anderen om zelf wat meer in de luwte te gaan leven? Laten we hopen van niet.  Tot slot een schitterende quote in het Zwitserse dagblad Neue Züricher Zeitung: ‘Er zijn mensen die zichzelf veranderen en er zijn mensen die de wereld veranderen. Boris Dittrich moest de wereld veranderen omdat hij zichzelf niet kon veranderen’.  

Titel: Mandaat
Uitgever: Ambo|Anthos Uitgevers
ISBN: 9789026357329
Prijs: 21,99 euro

Lees ook:
‘Terug naar Tarvod’ van Boris Dittrich – boekrecensie
‘Sophie Lohman werkt bij het in 2014 opgerichte Rijksvastgoedbedrijf waar haar afdeling tot taak heeft eventuele erfgenamen op te sporen van overleden personen waarvan de (familiaire) achtergrond niet bekend is. Op een dag stuit ze op de naam van ene Roman Ronnes, een voormalig rechter waarvan niet bekend is onder welke omstandigheden hij is overleden en of er eventuele erfgenamen zijn…’