Pogromanatomie in 2020 – column Natasha Gerson

Het is juist nu zo jammer dat het boek The Butcher’s Tale van Helmut Walser Smith, uit 2003, (destijds voor Ambo in het Nederlands vertaald door Tinke Davids als Het Verhaal van de Slager) in het Engels noch in het Nederlands meer in druk is. Misschien moeten ze weer een oplagetje overwegen? Het boek is, om het kort weer te geven, een bijna anatomisch verslag van de ontwikkeling van een pogrom. Het gaat over hoe in een stadje, Konitz, in toen Pruisen en nu Polen, in 1900 de moord op een achttienjarige gymnasiast via het aloude bloedsprookje tot een golf van antisemitisch geweld leidde. Dit aan de hand van gerechts- en onderzoeksdossiers, krantenberichten en oorspronkelijke getuigenissen, ingebed in de lange en treurige geschiedenis van soortgelijke gebeurtenissen in heel Europa en ver daarbuiten.

Toen ik het boek de eerste keer, kort na het verschijnen, las was het niet meer dan gewoon interessant, hoogstens relevant om de ontwikkelingen jaren later beter te kunnen beschouwen. Op geen enkele wijze kon het in 2003 de lezer iets leren over het huidige tijdsgewricht, in elk geval niet ter reflectie op de westerse wereld. Het was vanwege twee hele andere kwesties waarover complottheorieën leefden; de ontwikkelingen en ontknoping in de zaak Marianne Vaatstra en de affaire rond drie Amerikaanse tieners – the West-Memphis Three – die van een satanistische moord waren beschuldigd; dat ik het boek rond 2012 weer opsloeg.

De opbouw, als een aanzwellend doorfluisterspelletje, de samenhang en herbevestiging, uiteindelijk echoput van opstokers en opportunisten; de halve garen, fabulanten alsook hun beweringen en getuigenissen waren verbijsterend qua overeenkomsten, soms tot de individuele personages aan toe (uiteindelijk heb ik het samengevat in een stuk in de Groene Amsterdammer  ‘Domme Anton heeft het gedaan‘). Deze kwesties waren natuurlijk extreme reacties op extreme gebeurtenissen, met Joden had het gelukkig allemaal eens niet te maken en tot pogrom-achtige taferelen leidde het ook niet, maar wel tot beschuldigingen met verregaande gevolgen – en als maatschappelijke splijtzwam. De bredere context van het boek, een sfeer en verondersteld het  ‘weten’ onder grote groepen van de bevolking zodat overal de beschuldigende vinger elk moment kan worden uitgestoken, bleef toen ook nog altijd het verre verleden. 

En nu is het 2020, het raarste jaar tot nu toe van dit millenium, zo niet van de laatste vijftig jaar in elk geval. Dit jaar voelt als het eerste van vermoedelijk nog veel raardere jaren. Tenzij er onder de lezers iemand is die 1918 nog bewust heeft beleefd, wat ik alleen maar kan hopen, is dit de eerste maatschappij- en economische ontwrichtende mondiale pandemie die we allemaal meemaken. En omdat die pandemie ingebed is in allerlei andere (soms letterlijk) aardverschuivende ‘natuur’-verschijnselen (behalve de gebruikelijke man made ellende van oorlog, milieuvernietiging en politieke ontwrichting, een half continent in brand hier, een half land overstroomd daar) allemaal samenhangend met het veranderende klimaat, begint het allemaal een beetje apocalyptisch aan te voelen. Behalve in plaatselijke situaties kan in tijden van onzekerheid, overal het pogrom-patroon zoals het boek beschrijft, toeslaan. En ook is het nooit ver weg in een nieuwe vorm. 

Ooit werden Joden ook beschuldigd van het veroorzaken van de pest – middels het vergiftigen van waterputten. Daar grijpt het boek eveneens naar terug. ‘Bewijs’ werd dan ‘geleverd’ in het geringe aantal Joden dat aan de pest ten prooi gevallen zou zijn, wat misschien echt zo was. Dat zou zijn gekomen door isolatie en afstand van treife mokken, nappen en stedes, wat misschien helemaal niet zo was. Maar uiteindelijk waren de Joodse slachtoffers, apart berouwd en begraven, onzichtbaar. Of een combinatie van beide.  

Nou, tegen dat soort beschuldigingen is Israël in elk geval in deze dagen een lichtend baken, zou je dan denken. De hele wereld kan nu in elk geval zien dat daar, net als overal, de rekkelijken en de preciezen ten opzichte van overheidsmaatregelen pal tegenover elkaar staan: tandenknarsende science tegenover betwetende dwaallichten. En dat, net als overal, de covid om zich heen grijpt waar kuddes individualisten niet bedwongen kunnen worden. Overal worden helaas ouderen en de kwetsbaren, maar ook jongere, voorheen fitte, aan restgevolgen, ervan de dupe. Dit gebeurt onder Joden en niet-joden. Dit keer zullen de Joden er niet van beschuldigd worden de covid te hebben veroorzaakt, en niet snel van er zelf niet aan te bezwijken a la ‘er zijn geen Joden omgekomen tijdens 9/11’.

Maar zoals gezegd, het patroon dat Het Verhaal van de Slager vertelt, is nooit ver weg. Je kunt de aanknopingen al zien opdoemen. Wat, en dat is verre van ondenkbaar, als het eerste vaccin uit Israël zou komen? Wat voor een hersenspinsels uit anti-vax- en viruswaanzin-kringen zou dat opleveren? Hoe zou dit zich explosief mengen met de usual ‘alleen maar anti-zionistische’ suspects, rechts en links aan de uitersten van het bekende hoefijzermodel en uitvloeiend naar het algemeen discours?  

Je kunt erop wachten dat hoe effectiever het Sonovia-mondkapje blijkt te zijn, hoe meer hoaxerij het onder al die koekwauze mondkapjeshaters zal opleveren. Wat nu al gesignaleerd, is dat ze denken dat het enige werkbare mondkapje ter wereld alleen voor Joden, rijken of allebei is. En, twee knuffels en een wierookstokje van de anti-lockdownactivisten verwijderd, grijpt mondiaal het geloof in de Q-Anon-nonsens om zich heen. In die complottheorie ontstaat een heuse nieuwe variant op het bloedsprookje. Nu gaat het nog om ‘Hollywood’ en de vage ‘deep state’ die een ondergrondse industrie zouden hebben opgebouwd teneinde de grotendeels mythische verjongingsdrug ‘Andrenochrome’ uit het bloed van doodsbange, ontvoerde kinderen te destilleren. Maar dat is in feite al de bekende ‘wortelloze, kosmopolitische elite’. 

Zie het te pakken te krijgen en hou Het Verhaal van de Slager maar bij de hand, je kunt alvast leerzaam bingo spelen met de personages, dwarsverbanden en vertellingen, weer helemaal actueel dankzij de ‘social’ media.

Lees ook:
‘Joden die op de FvD stemmen zijn niet goed snik’ – column Natasha Gerson
‘Inderdaad, ik wind er geen doekjes om, ik heb geen boodschap meer aan ieder-zijn-mening- praatjes omdat de meningen van FvD-stemmers – de redenen om op de FvD te stemmen – allemaal even stompzinnig en gevaarlijk zijn, en het resultaat van moedwillige, malicieuze informatievervuiling…’

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.