Rijksmuseum en Joods Museum komen samen met tentoonstelling over roofkunst

Het Rijksmuseum en het Joods Museum (voorheen Joods Historisch Museum) slaan de handen ineen: in 2024 zullen ze samen een tentoonstelling houden over roofkunst. Het gaat om geroofde kunst van Joden in de Tweede Wereldoorlog dat in handen kwam van het Rijksmuseum. Van deze objecten zijn een aantal nabestaanden en erven nog steeds niet opgespeurd, en mede daarom wil Rijksmusemdirecteur Taco Dibbits een expositie samen met het Joods Museum organiseren waarin deze stukken centraal staan. “Het onderwerp is nu actueel.”

Dibbits en directeur Emile Schrijver van het Joods Cultureel Kwartier – waar het Joods Museum onder valt – gaven een dubbelinterview aan Het Parool, waarin ze aangaven dat deze samenwerking zeer voor de hand ligt. De tentoonstelling zal te zien zijn in het nieuwe, nog te openen, Nationaal Holocaust Museum (NHM). Volgens Dibbits komt de expositie ‘vijftig jaar te laat’, maar is deze ‘beter laat dan nooit’. In het NHM moet het systeem en de systematiek van de roof getoond worden, aldus Dibbits. “Achter alle objecten zitten mensen. Deze expositie gaat over mensen en familiegeschiedenissen die een relatie hebben tot een object.”

Volgens Schrijver is het onderwerp nu actueel. “Musea zijn al jaren met het onderzoek naar onteigende en mogelijk geroofde kunst bezig. We willen het publiek openheid van zaken geven en de resultaten ongecensureerd delen, met alle eventuele gevolgen van dien.” En er is nu veel meer te vinden dan twintig jaar geleden, stelt Schrijver. “Bronnen zijn digitaal beschikbaar en archieven zijn open. Dat we het pas in 2024 doen is ook een strategie; misschien komen er nog casussen boven. We roepen mensen op: als iemand denkt aanspraak te kunnen maken op een voorwerp, dan kijken we daar in samenwerking met de Restitutiecommissie serieus naar.”

In de tentoonstelling komen tien casussen van een dwarsdoorsnee van Joodse eigenaren uit Nederland, die werden beroofd of gedwongen afstand moesten doen van hun kunstvoorwerpen. “Van rijke, Joodse kunstverzamelaars tot een succesvolle boekhandelaar en minder rijke Joden die bestolen werden van doodgewone dingen als een tapijt, een servies of minder mooie meubels. Aan de hand van egodocumenten, foto’s, brieven, films, interviews of een inventaris, wordt die pijn invoelbaar. Na de oorlog werd daar met weinig empathie mee omgegaan,” aldus Schrijver.

Het gaat om schilderijen, aardewerk, zilver en meubels. Het meeste komt uit het Rijksmuseum. Een toonaangevend doek is het schilderij De Gouden Bocht in de Herengracht in Amsterdam vanuit het westen van Gerrit Berckheyde uit 1672. Die komt uit de collectie van de Joodse kunstverzamelaar Jacques Goudstikker dat in het Rijks hangt. Schrijver: “Weduwe Goudstikker moest nota bene enkele jaren na de oorlog betalen voor teruggave van het schilderij waar haar man zo van hield. We zoomen in op die kille manier van handelen van vlak na de oorlog en de ambtelijke taal die men gebruikte.” Andere objecten zijn onder meer een Torarol.

Lees ook:
Rijksmuseum koopt roofkunst ‘Meissen-porselein’ terug
Roofkunst die jarenlang in het Rijksmuseum te zien was en in 2019 werd teruggeven aan de rechtmatige erven, is door hetzelfde museum teruggekocht. Het gaat om een deel van een collectie van Meissen-porselein, dat vorig jaar door de erven werd geveild. In eerste instantie hoopte het museum de hele collectie te kunnen aanschaffen, maar de belangstelling was groot en er werd algauw overboden.