Rusland en Chabad in strijd verwikkeld
Een rechter in de Verenigde Staten heeft de Russische overheid veroordeeld tot een boete van 44 miljoen dollar wegens het weigeren van het overdragen van historische boeken en documenten aan de Chabad–Lubavitch organisatie. De uitspraak is de zoveelste stap in een jarenlange juridische strijd over de collectie die Sholom Dovber Schneerson, de vijfde Lubavitcher Rebbe, tijdens de Eerste Wereldoorlog in veiligheid bracht. Chabad-Lubavitch, kortweg Chabad, is bekend vanwege de wereldwijd vertakte aanwezigheid van Chabad centra in grote en kleine plaatsen, die dienen als laagdrempelige ontmoetingsplaatsen voor woonachtige, reizende en studerende Joden.
De bibliotheek, ook bekend als de Schneerson Collectie, bevat twaalfduizend boeken en vijfentwintigduizend handgeschreven manuscripten, die de organisatie sinds het begin van de Schneersohn dynastie in 1775 verzamelde. Tijdens de Russische Revolutie werd de helft van de collectie door de Bolsjewieken in beslag genomen en genationaliseerd. De stukken belandden uiteindelijk in de archieven van de Lenin Bibiliotheek in Moskou. Bij zijn verbanning uit de Soviet Unie in 1927 wegens ‘contrarevolutionaire activiteiten’, wist de toenmalige Lubavitcher Rebbe, Yosef Yitzchok Schneerson, de resterende helft van de collectie – duizenden pagina’s aan manuscripten en responsa – in veiligheid te brengen in zijn nieuwe onderkomen in Warschau. Toen hij aan het begin van de Tweede Wereldoorlog Polen moest ontvluchten, was hij te laat om de stukken, die in een magazijn lagen opgeslagen, te redden. De Nazi’s transporteerden de verzameling naar Berlijn. In 1945 nam het Russiche leger alles in beslag en sloeg het op in de militaire archieven van Moskou. Daarna bleef het enkele decennia stil. Met de val van de Berlijnse muur in 1989 veranderde de situatie. Perestrojka leidde tot een hernieuwde aanwezigheid van de Chabad organisatie in Rusland. De bibliotheek van de wereldorganisatie bond vanuit het hoofdkantoor in Crown Heights, New York, de juridische strijd aan om teruggave van de eeuwenoude collectie te vorderen.
De eerste rechtszaak dateert uit 2004. Rusland trok zich in 2009 eenzijdig terug uit het juridische slagveld met de vaststelling dat de Amerikaanse rechtbanken geen jurisdictie hadden over de kwestie. Dreigende taal volgde vanuit Moskou richting Washington toen in 2010 de federale rechter een dwangsom van vijftigduizend doller per dag aan Rusland oplegde. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken noemde de collectie toen ‘een nationale schat van het Russische volk,’ die het land om die reden niet zouden verlaten. In 2013 opperde president Poetin het plan om de stukken naar het pas geopende Joodse Museum in Moskou te verplaatsen. Volgens Chabad is dat slechts met enkele documenten gebeurd. Er is nog geen Russische reactie geweest op de boete van 24 miljoen dollar die nu is opgelegd.
