Samuel de Leeuw: ‘Democratie is niet vanzelfsprekend’

Samuel de Leeuw (82) deed samen met zijn kleindochter Suzanne Waldram (21) mee aan een tv-spot voor de Europese verkiezingen van 6 juni. In de video vertelt hij over zijn onderduikverhaal en de Sjoa. Dit doet hem en anderen beseffen dat democratie niet vanzelfsprekend is en dat EU-burgers daarom op 6 juni gebruik moeten maken van hun stem. Maar hoe was het om deze film te maken en wat beweegt Samuel en zijn kleinkind om aan deze campagne mee te doen? Een interview met een trotse grootvader, die in februari plots in het vliegtuig naar Denemarken stapte.

Hoe ben je benaderd door deze tv-spot? En waarom heb je het gedaan?

“Een castingbureau waarbij ik sta ingeschreven benaderde mij. Ze zochten een grootouder met een kleinkind voor deze campagne. Ik vond het wel een leuke uitdaging en dacht aan mijn kleindochter Suzanne. Zij studeert nog en heeft ook een jaar in Amerika gewoond. Ze stond hier zeker voor open. We moesten eerst een filmpje maken van onszelf, dat we hebben ingestuurd. Alle die filmpjes gingen naar een productiehuis, waarna het eventjes duurde voordat we iets terug hoorden. Omdat het over Europa en de verkiezingen ging, heb ik verteld over mijn onderduikverhaal en waarom ik het Europese project belangrijk vindt. Begin februari kwam het verlossende woord: wij mochten komen voor de opnames. We moesten al een paar dagen later in het vliegtuig naar Kopenhagen stappen.”

Hoe verliepen de opnames?

“In Denemarken kwamen we samen voor de opnames. Er was op die dag een sneeuwstorm gaande, maar we werden erg goed opgevangen en ons verblijf was aangenaam. Alle 27 deelnemers uit alle 27 lidstaten kwamen daar samen voor de opnames van hún bijdrage. Een tiental hoofdlanden, waaronder Nederland, Frankrijk en Tsjechië, zijn per koppel een uur of anderhalf geïnterviewd. De mensen uit de andere landen hebben ze korter gesproken. Er is zeventien uur film opgenomen, waarvan delen in verschillende video’s worden vertoond. Suzanne en ik hebben een eigen video voor Nederland gemaakt en zitten in de hoofdvideo voor heel Europa.”

Wat staat daarin centraal?

“We zitten dus in een vier minuten durende video waarin grootvaders- en moeders aan hun kleinkinderen vertellen wat zij hebben meegemaakt en hoe belangrijk de democratie voor hen is. Het gaat onder andere om gebeurtenissen als de Sjoa, de Hongaarse Opstand, de Praagse Lente en de val van de Berlijnse Muur, gebeurtenissen die de grootouders hebben meegemaakt. Democratie is voor ons allemaal, of het nou Tsjechen, Hongaren, Duitsers of wij waren, het is nooit vanzelfsprekend. Maar de generatie van mijn kleinkinderen weet dat niet, want die heeft altijd in welvaart en vrede geleefd. Voor hen moet het daarom extra duidelijk worden dat er Europese verkiezingen zijn en dat je kunt gaan stemmen.”

Was het toeval dat juist in Nederland voor iemand met een Joodse achtergrond is gekozen?

“Dat kan ik niet goed beoordelen, want ik kan niet de hoofden van de mensen van het Deense productiehuis kijken. In het filmpje vertelde ik in 1941 geboren te zijn en ondergedoken te zijn, maar ze hadden net zo goed een Joodse familie uit Duitsland kunnen vinden. Overigens hoorde ik later dat de Tsjechische deelneemster ook Joods was, maar haar verhaal gaat over de Praagse Lente en niet over de Tweede Wereldoorlog.”

Wat betekent het Europese project voor jullie?

“In vroeger tijden was Europa een bron van onrust. Je had Frans-Duitse oorlogen en de twee wereldoorlogen. Na 1945 ontstond de Europese eenheid en kwam er gelukkig meer rust op het continent. Daarin zijn mijn kinderen en kleinkinderen ook opgegroeid. Nu zie je aan de randen van Europa weer onrust ontstaan. Het idee dat mijn kleinkinderen net als ik in vrede en veiligheid zouden leven is dus niet meer vanzelfsprekend. Wij dachten dat vrijheid en democratie een automatisme was, maar dat is dus niet zo. Je moet eraan werken, ook de jeugd.”

Je kleindochter behoort tot ‘de jeugd’. Hoe ziet zij het?

“Suzanne beseft maar al te goed dat democratie in Europa niet zomaar iets is. Ze is nu 21 jaar en voor haar zijn het de allereerste Europese verkiezingen, maar voor de verkiezingen in eigen land heeft ze inmiddels al drie keer zitting genomen in een lokaal stembureau. Zij neemt haar verantwoordelijkheid voor haar eigen toekomst heel erg serieus.”

Wat vind je van het opkomende antisemitisme in Europa?

“Ik was ervan overtuigd, na de oorlog: dit gebeurt ons nooit meer. Ik dacht: alle niet-Joden gaan om ons heen staan en zullen zeggen: dit laten we nooit meer toe. Israël was in die eerste jaren als Staat ook erg gewild, zowel onder linkse als rechtse politici en mensen. Ik was ervan overtuigd dat het antisemitisme nooit meer in Europa zou terugkeren. Nu zie ik ineens hoe salonfähi het geworden is om weer antisemitisch te zijn. Ik gruwel ervan.”

Hoe zie jij de rol van de EU?

“Allereerst: kritiek op Israël moet zeker kunnen, maar de Jodenhaat is helaas wel terug van weggeweest. De EU kan helpen door bijvoorbeeld gelden beschikbaar te stellen om goede en objectieve lespakketten voor basisscholen samen te stellen. Door betere toekomstperspectieven te creëren voor jongeren in achterstandwijken en door mensen bij elkaar te brengen, en elkaars cultuur te leren kennen en te begrijpen. Kijk bijvoorbeeld naar het inmiddels in Europa wijd verspreide LJG-project Leer je buren kennen. Hierin leren buren, schooljeugd en anderen om naar elkaar te kijken, met elkaar te praten en vooral elkaar te begrijpen. Kijk dat is tenminste een begin.”

Hoe zie je de toekomst van de Joden in Europa?

“Ergens ben ik blij dat ik er in 2050 niet meer ben en dat mijn ouders deze opkomst van het antisemitisme niet meer mee hoeven maken. Hetzelfde geldt voor Bloeme Evers, een vriendin van me die ook niet meer leeft. Als ik over de toekomst van de Joden in Europa nadenk, dan denk ik aan de buitenwijken van Parijs en de protesten aan de universiteiten. Dan heb ik angst. Aan de andere kant heb ik nog wel het gevoel dat er wellicht nog een randje aan beschaving in Europa is en dat er in de toekomst altijd plaats voor Joden zal zijn. Ik heb nog een tikje hoop dat beschaafd Europa overwint.”

Waarom is het voor jou belangrijk dat mensen op 6 juni gaan stemmen?

“Vrijheid is niet vanzelfsprekend, zoals ik al zei, en daarom moet je naar het stemhokje gaan. Je mag stemmen en kunt de democratie beïnvloeden. En kijk: in achtergestelde landen lopen mensen de hele dag om uren in de brandende zon in de rij te staan om te kunnen stemmen. Bij ons is dat gelukkig makkelijker. Daarom zeg ik: maak gebruik van je stemrecht. Vrijheid en democratie zijn niet automatisch. Ga stemmen, want we moeten dat koesteren dat we het recht hebben om er zo over te waken en ervoor te kiezen.”

Dit artikel werd mede mogelijk gemaakt met steun van het Europees Parlement.