Sinti en Roma eisen plek aan tafel in commissie NS-tegoeden Holocaust

De Sinti en Roma willen ook meepraten in de commissie die moet oordelen wie in aanmerking komt voor financiële compensatie van de Nederlandse Spoorwegen (NS). Deze week besloot NS een commissie samen te stellen die moet uitzoeken wie recht heeft op financiële genoegdoening voor het leed dat het bedrijf in de Tweede Wereldoorlog heeft veroorzaakt. NS vervoerde Joden, Sinti en Roma naar doorvoerkamp Westerbork, van waaruit de meesten werden vervoerd naar vernietigingskampen om te worden vermoord. Zeker vijfhonderd Nederlandse Sinti, Roma en woonwagenbewoners werden door NS naar Westerbork vervoerd. Daar werden 245 Sinti en Roma op transport gezet naar Auschwitz, waar circa 220 van hen de dood vonden.

Meepraten
De Vereniging Sinti Roma en Woonwagenbewoners Nederland (VSRWN) vind het daarom noodzakelijk dat er ook twee vertegenwoordigers vanuit de Sinti- en Roma-gemeenschap in de commissie komen. Voorzitter Sabina Achterberg: “Wij willen ook twee mensen benoemen voor deze commissie en willen volwaardig deelnemen aan dit soort belangrijke kwesties. Ik heb tot hoog niveau met organisaties en het ministerie van Binnenlandse Zaken samengewerkt om betere mensenrechten te krijgen in Nederland voor onze gemeenschappen, en wil hierin ook betrokken zijn.” Door aan te schuiven kan ook recht worden gedaan aan het leed dat hun voorouders hebben meegemaakt op de dag van de Nederlandse zigeunerrazzia, in 1944. “De Sinti en Roma staan op een zijspoor bij de procedures en schadevergoedingen die de NS aan slachtoffers van de Holocaust gaan betalen,” zegt Achterberg.

‘Het steekt mij’
Sallo Muller, de Joodse Nederlander die jaren tegen NS streed om genoegdoening te krijgen en die deze week met de NS-top afsprak om tot een commissie te komen, zegt dat alleen Joden voor de compensatie in aanmerking kunnen komen. “De Sinti en Roma hebben we wel even in de gedachten meegenomen, maar dat is een kleine groep en bovendien hebben zij zich nooit zelf gemeld bij de NS. Terwijl er van Joodse kant wel brieven zijn gekomen over dit onderwerp,” liet Muller aan Nieuwsuur weten. VSRWN-voorzitter Sabina Achterberg is niet zo blij met die uitspraken. “Het steekt mij vooral dat hij ons wel in gedachten heeft meegenomen, maar ons toch op een zijspoor heeft laten staan, omdat we een te kleine groep zijn en wij ons nooit zelf gemeld hebben bij de NS. Kleine groep of niet, ieder slachtoffer telt voor één,” aldus Achterberg. “Wij waren hier niet van op de hoogte, want anders had ik zeker aan de bel getrokken.”

Overgeslagen
“Van mijn voorouders en familie is meer dan 95 procent omgebracht in de oorlog. We vinden het zeer goed wat de heer Muller voor elkaar heeft gekregen. Hij en de Joodse gemeenschap hebben daar recht op. Ik ga er echter voor zorgen dat onze slachtoffers ook krijgen waar zij recht op hebben van de NS, die ook aan onze getransporteerden heeft verdiend,” aldus de Sinti en Roma-voorvrouw. Ze benadrukt dat vele Sinti zijn overgeslagen of niet betrokken bij de vergoedingen die met wijlen premier Wim Kok en wijlen minister Els Borst overeen werden gekomen. In 2000 kregen de Sinti en Roma een schadevergoeding van dertig miljoen gulden van de Nederlandse staat als genoegdoening voor het geleden leed in de bange jaren ’40-’45. Achterberg: “Deze maand ontving ik daar weer meldingen van, schandalig. Ik zal ervoor zorgen dat deze keer geen Sinti of Roma buitengesloten worden.” Ook wil de VSRWN zich hard maken voor schadevergoedingen van de Nederlandse politie, die de Sinti en Roma tijdens het zigeunerrazzia hebben afgevoerd.

Reactie NS
NS laat weten open te staan voor het pleidooi van Achterberg. Ook zou er ‘met verschillende belangengroepen zijn gesproken’, waaronder Sinti en Roma, zowel voor als na het sluiten van het akkoord met Muller. “De commissie gaat onderzoeken wie er in aanmerking komen voor een schadevergoeding. Omdat het gaat om nabestaanden en slachtoffers van de Holocaust is het heel goed mogelijk dat ook de Roma en Sinti vergoedingen krijgen.” Graag wil Achterberg dat twee mensen uit haar gemeenschap in de commissie zitting nemen. Dat kan druk worden, want volgens NS en Muller zullen er maximaal vier mensen in de commissie komen; twee experts en twee Joodse Nederlanders. Muller wil het liefst minimaal één vrouw in de groep, omdat er dan op een andere manier kan worden gekeken naar de materie en omdat besluiten dan op een andere manier worden genomen. Een zegsman van NS laat weten dat er momenteel officieel nog niets bekend is over de grootte en samenstelling van de commissie.

Zigeunertransport
Op 16 mei 1944 vond er door heel Nederland een georganiseerde razzia plaats met als doel ‘alle in Nederland verblijvende personen die het kenmerk der zigeuners bezitten’ op te pakken. Meer dan vijfhonderd mensen werden meegenomen door de Nederlandse politie en marechaussee, en in treinen van NS naar kamp Westerbork overgebracht. Eenmaal daar bleken ruim tweehonderd mensen toch niet tot het zigeunervolk te behoren (woonwagenbewoners worden ook voor ‘zigeuners’ aangezien door de Nederlandse politie) en deze werden vrijgelaten. Een kleine groep Roma bleek over paspoorten te beschikken van neutrale landen zoals Guatemala en Zwitserland. Ook zij mochten Westerbork van de Duitsers verlaten. Uiteindelijk werd 245 Sinti en Roma in de meidagen van 1944 op het zogeheten Zigeunertransport naar Auschwitz gezet. Daar werden 220 van hen vermoord. Ongeveer dertig anderen overleefden het en keerden naar Nederland terug.

Pas in de jaren negentig kwam er meer aandacht voor het lot van de Sinti en Roma, onder meer door de verhalen van de overlevende Zoni Weisz. Hij sprak de Duitse Bondsdag toe op Holocaust Memorial Day.