‘Voormalige synagoge Vianen zonder pardon met de sloophamer bewerkt’

De voormalige synagoge van Vianen is zonder pardon door slopers onder handen genomen. Onder het oog van de lokale dienst Bouw en Woningtoezicht zijn belangrijke onderdelen van het historische pand kapotgemaakt. Dit stelt de historische vereniging Land van Brederode. Het zou gaan om onherstelbare schade. Tot op vorig jaar had een christelijke gemeente onderdak in de voormalige sjoel, dat een rijksmonument is. Daarna kwam het leeg te staan en kwam de sloophamer langs. Het pand staat nog wel overeind. De historische vereniging Land van Brederode en daarbinnen de werkgroep Stadsherstel Vianen zijn verbijsterd over de mogelijke sloop van het hele gebouw.

Pand uit 1756
Volgens de vereniging en de werkgroep is de voormalige sjoel van grote historische waarde. Vianen is een oud stadje met panden die dateren uit de zeventiende en achttiende eeuw. Met de bouw van de synagoge werd in 1756 begonnen. Sinds 1914 is hij niet meer in gebruik als huis van samenkomst en later kwam de christelijke gemeente Stichting Nederlands Hervormd Comité erin. Niettemin waren de belangrijkste onderdelen van de sjoel altijd in tact gebleven, zoals het mikwe (de rituele wasruimte). Van een aantal van die onderdelen is nu niets meer over, stelt het lokale medium Het Kontakt.

Restauratie of sloop?
Na het vertrek van de christenen wisselde het pand van eigenaars. Zij meldden zich vorig jaar zomer bij de toenmalige gemeente Vianen en gaven aan dat ze de synagoge wilden restaureren. In september 2018 kregen ze toestemming om alvast bepaalde werkzaamheden te verrichten, met goed vinden van de lokale Erfgoedcommissie. Het was volgens de gemeente niet de bedoeling dat er al sloopwerkzaamheden zouden plaatsvinden. Toch is dat gebeurd. Onder het toeziend oog van Bouw en Woningtoezicht werden de vloer en andere monumentale interieur-onderdelen gesloopt. Pas in de zomer van 2019 ontdekte de gemeente dat de slopers te vroeg waren begonnen.

Ontdekking
Het was de gemeentelijke vergunningsafdeling WABO die de ontdekking deed en zich een hoedje schrok. Ook de historische vereniging was intussen gealarmeerd. ‘Wij zijn ter plaatse geweest om te kijken of de werkzaamheden stilgelegd konden worden’, schreef de vergunningverlener en casemanager WABO op 3 juni van dit jaar aan de historische vereniging. Op dat moment was de vloer al weggebeukt. De gemeente kwam vervolgens niet in actie, waardoor de slopers waarschijnlijk door konden gaan.

Boze brief
Het bestuur van de historische vereniging schreef een boze brief naar de gemeente Vianen. ‘Kan het nog fouter gaan? Rijksmonumenten hebben die status niet gekregen om ze volgens voorgaande methode te laten slopen’, staat in de brief. Het Monumentenbeleid is een gemeentelijke taak waarvoor financiële middelen beschikbaar zijn. ‘Daartoe behoort ook ter zake kundig toezicht. Tot in het begin van de jaren 2000 was er toezicht op het verbouwen en restaureren in de gemeente Vianen. Met het wisselen van colleges is dit stilaan verdwenen uit het takenpakket’.

‘Gemeente verzaakt’
Arie Verlaan van de werkgroep stadsherstel is ontzet. “We zijn met stomheid geslagen”, zegt hij tegen Het Kontakt. De oud-stadsarchitect, die in Vianen veel restauratiewerkzaamheden heeft gedaan, vindt het ‘ongelooflijk dat dit heeft kunnen gebeuren’. Verlaan: “Toen de werkgroep vorig jaar in mei van start ging zijn we op bezoek geweest bij de Erfgoedcommissie. Toen werd daar nog eens benadrukt dat er aan het interieur van de synagoge absoluut niks veranderd mocht worden.” Verlaan vindt dat de gemeente heeft verzaakt. In de brief aan de nieuwe eigenaar is de gemeente volgens hem nooit duidelijk geweest wat wel en niet toegestaan was. In de brief van september 2018 staat ook niets over het interieur van de sjoel.

Zorgvuldig overleg
De nieuwe eigenaren, die anoniem zijn gebleven, hebben gesloopt, maar zeggen ook dat ze het pand willen restaureren. Tijdens de werkzaamheden aan de vloer zou de Erfgoedcommissie langskomen voor een inspectie die mogelijk zou kunnen leiden tot nieuwe afspraken. Volgens de gemeente hebben de eigenaren de commissie nooit uitgenodigd en hebben ze de werkzaamheden waarschijnlijk naar eigen inzicht uitgevoerd. Dit ontkennen zij. “De hele restauratie is vanaf het begin aangepakt in nauw overleg met de Erfgoedcommissie. Dat gebeurde uiterst zorgvuldig. We hebben ons altijd aan de regeltjes gehouden. Ze willen niet bevestigen of de synagoge weer in de oorspronkelijke staat wordt teruggebracht.

Fouten toegegeven
De gemeente Vijfheerenlanden – op 1 januari 2019 is de gemeente Vianen met twee buurgemeenten tot Vijfheerenlanden gefuseerd – heeft inmiddels een verklaring afgegeven. “We hebben in Vijfheerenlanden te maken met fouten die, zeer tot onze spijt, in het verleden gemaakt zijn”, aldus woordvoerster Marieke Kuysters van de gemeente, doelend op fouten van de toenmalige gemeente Vianen. “Helaas hebben die hun doorwerking in het heden. Door deze fouten konden wij in dit geval niet handhaven. De gemeente doet er alles aan om dit in de toekomst te voorkomen.” Het CDA in de gemeenteraad heeft al aangekondigd vragen te zullen stellen aan het college van burgemeester en wethouders.