Vrijhaven Shanghai – recensie

‘Dertig jaar geleden kwam de film Empire of the Sun uit, onder regie van Steven Spielberg. Iedereen zal zich de scene herinneren, waarin de Japanners Shanghai binnentrekken en het leven van James Graham totaal veranderen. Het is een historische speelfilm, gemaakt vanuit het perspectief van een jonge jongen.

In het boek Vrijhaven Shanghai. Hoe duizenden Joodse vluchtelingen aan de Holocaust ontkwamen laat Joan Veldkamp Shanghai zien vanuit het perspectief van Europese Joden, die daar hun toevlucht hebben gezocht en waarvan het grootste deel overleefde. Het was niet zo dat bedreigde Joden Shanghai hadden uitgezocht, deze decadente westerse vrijhaven in China. De meesten van hen zouden het niet eens op de kaart hebben kunnen aanwijzen. In vijf korte hoofdstukken wordt de geschiedenis van de stad beschreven vóór overgestapt wordt naar Wenen, waar de Chinese diplomaat Feng-Shan Ho, na de Anschluss van Oostenrijk bij Nazi-Duitsland tot consul-generaal was gepromoveerd. Hij zag wat er met de Joden gebeurde en dat ze nauwelijks het land uit konden. Ho besloot visa te geven aan iedereen die er om vroeg, en dat bleek levensreddend te zijn. Met zo’n visum kon je een Duits paspoort krijgen en het land verlaten en soms je man of zoon uit een concentratiekamp redden. De Duitsers waren er toen op uit alle Joden te verwijderen; moord had nog geen prioriteit. Na de zogenaamde Kristallnacht in Duitsland (1938) negen maanden na de Anschluss, naam het aantal aanvragen uitzonderlijk toe en uiteindelijk zouden zo’n drieduizend visa verstrekt worden. In 2001 kreeg Ho postuum de Yad Vashem-onderscheiding.

De reis naar Shanghai was vaak geriefelijk op luxe schepen, maar in de stad werden de Joden in een getto ondergebracht. Ze kwamen als vluchtelingen in een door burgeroorlogen verscheurd land en de Japanners konden zo binnenvallen. De Japanners hadden geen antisemitische agenda, hoewel hun Duitse bondgenoot hen daartoe voortdurend aanspoorde, maar de Joden werden toch als gevaarlijke buitenlanders beschouwd. Pas na afloop van de oorlog, toen Auschwitz en Sobibor bekend werden, beseften de Joodse vluchtelingen dat ze overleefd hadden. Joan Veldkamp gebruikt verhalen van twee Joodse jongens, Peter Engler en Guenter Cohn, om haar verhaal kleur te geven en dat is zeker gelukt.’

Auteur: David Barnouw
Titel: Vrijhaven Shanghai. Hoe duizenden Joodse vluchtelingen in China aan de Holocaust ontkwamen
Uitgeverij: Balans
Prijs: 19,99 euro