Zwitsers worstelen met voorgenomen Hamas-verbod
Zwitserland is een van de weinige landen die Hamas niet als terreurorganisatie ziet of als dusdanig verboden heeft. Dat komt omdat het land neutraal is en daarom nooit een oordeel wilde vellen over de terreurbeweging. Daar kwam na 7 oktober verandering in: de regering legde een Hamas-verbod neer in het parlement, dat voor stemde. Naar nu blijkt is de uitvoering daarvan nog niet zo makkelijk en gaat alles lang duren.
Vrij baan voor Hamas
De aanval van 7 oktober, waarbij Hamas meer dan 1.200 Israëli’s en anderen afslachtte, ging ook de Zwitsers niet in de koude kleren zitten. Naast afschuw en mededogen, leverde het vooral ongemak op in de politiek. Decennialang heeft het Alpenland de terreurorganisatie namelijke niet als terreurorganisatie gezien, laat staat verboden. In het neutrale Zwitserland kon Hamas in daarom zijn gang gaan, mogelijk ook waar het de banken en andere diensten betreft.
Wetsvoorstel
Al jaren was er kritiek op het Hamas-beleid van Zwitserland, met name uit Israëlische hoek, en ook heerste er in sommige kringen ongemak over. Dat gevoel kreeg de overhand na 7 oktober en veroorzaakte ook een gevoel van schuld, met name in de landelijke politiek. Na parlementsverkiezingen – ook in oktober – wilde de vertrekkende Bondsraad snel korte metten maken met de situatie door een wettelijk verbod op Hamas voor te stellen. Met succes: het wetsvoorstel werd door het parlement aangenomen.
Niet eenvoudig
Het is nu aan de inmiddels nieuwe Bondsraad en de nieuwe minister van Justitie, Beat Jans (SP), om het Hamas-verbod in de praktijk te brengen. Dat blijk niet eenvoudig, aldus deskundigen, die wijzen op een andere wet, die op de Inlichtingendienst. Zwitserland mag volgens deze wet niet op eigen initiatief optreden: de Bondsraad kan organisaties pas verbieden als de VN een verbods- of sanctiebesluit over die clubs heeft genomen. Deze formulering alleen al is ongelukkig, omdat de VN zulke verboden en sancties niet of nauwelijks uitvaardigt.
Al-Qaida en IS
Hamas is dan ook niet door de VN verboden, laat staan dat er VN-sancties bij de terreurbeweging zijn opgelegd. Alleen Al-Qaida, IS en aanverwante organisaties hebben sancties gekregen. Om Hamas in Zwitserland te kunnen verbieden moet dus eerst de Wet op de inlichtingendiensten worden aangepast. Dat zal vermoedelijk maanden gaan duren. Een noodwet zit er niet in, omdat de Zwitserse regering traditiegetrouw voorzichtig wil zijn.
Contraproductief
In soortgelijke gevallen in het verleden hebben de Bondsraad en het parlement in Bern het standpunt ingenomen dat verbodsbepalingen geen zin hebben of zelfs contraproductief zijn voor Zwitserland. Dit komt onder andere door de bemiddelende rol en goede diensten die de Zwitsers als neutrale speler willen aanbieden. Als Bern snel met een verbod op Hamas komt, dan zou de rol van Zwitserland door landen in het Midden-Oosten in twijfel getrokken kunnen worden.
Andere organisaties?
De kans is groot dat Hamas uiteindelijk zal worden verboden. Echter, welke terreurorganisaties verbieden de Zwitsers straks nog meer? Ook op die vraag hebben de nieuwe ministers van Justitie en Defensie nog geen antwoord gevonden. Wat te doen met Islamitische Jihad, een club die in Zwitserland legaal is. En dan is er ook nog Samidoun, een anti-Israëlische groepering die als terroristisch wordt beschouwd en ook in Zwitserland actief is. Deze organisatie is inmiddels in Duitsland verboden.
Nieuwe clubs
En het probleem reikt verder: het is volgens experts immers aannemelijk dat vroeg of laat nieuwe terroristische groeperingen in de Gazastrook zullen ontstaan door de oorlog en de decimering van Hamas. Als het verbod in Zwitserland een blijvend effect wil hebben, dan moeten die nieuwe terreurorganisaties straks allemaal worden geregistreerd.
Verbod gaat ver
Om eruit te komen, kan de Bondsraad kijken naar het al geldige verbod op Al-Qaida en IS, dat niet alleen slaat op de twee terreurorganisaties zelf, maar ook op aanverwante groepen en takken, zo menen juristen. Daarnaast zijn er nog andere groepen die het eens zijn met Al-Qaida en IS in termen van leiderschap, doelstellingen en middelen of die namens hen optreden. Eenmaal verboden in Zwitserland, dan is het hele spectrum van die beweging ‘gedekt’.
Weer in de problemen
De hele kwestie wordt pas echt lastig bij de vraag of het Hamas-verbod alleen organisaties mag treffen die puur in verband staan met 7 oktober, of dat Zwitserland moet streven naar een fundamentele koerswijziging om in de toekomst flexibeler te kunnen zijn. Vooralsnog lijkt de Bondsraad tegen zo’n koerswijziging te zijn. Dit zou betekenen dat Zwitserland opnieuw in de problemen komt in een situatie die vergelijkbaar is met 7 oktober: het land zou wederom geen terreurclubs kunnen verbieden, omdat de wettelijke basis dan nog steeds zou ontbreken (de tekst gaat door onder de video).
Samidoun
Het gedoe over dergelijke verboden heeft niet alleen met de positie van Zwitserland als bemiddelaar te maken, maar ook met de traditie van het verenigingsrecht, dat in het Alpenland sterk verankerd is. Op politiek gestoelde aangevraagde verboden werden in het verleden als ongepast beschouwd. Daarom is een club als Samidoun bijvoorbeeld niet verboden. In plaats van een verbod uit te vaardigen, zoals Duitsland deed, wordt door de Zwitsers vertrouwd om de inlichtingendiensten en buitenlandse contacten, om zo dergelijke organisaties in de gaten te houden.
Derde weg
Deskundigen stellen dat er nog een derde weg is. Zwitserland zou dergelijke organisaties moeten kunnen verbieden als ze handelen in strijd met de beginselen van de democratie en de rechtsstaat. In dat geval moet ook de Wet op de Inlichtingendiensten eerst worden aangepast. Ook moet het parlement dan aan zet blijven bij het bepalen van een verbod en moet de rechter er aan te pas komen. Op die manier zijn er voldoende ‘checks and balances’ ingebouwd, aldus Zwitserse juristen.
Naar verwachting is het Zwitserse verbod op Hamas pas in de tweede helft van 2024 een feit.
Over de Bondsraad
De Bondsraad is de regering van Zwitserland. Het is een vaste groep van zeven ministers, die gelijk ook de functie van staatshoofd en regeringsleider uitoefent. De Bondsraad werkt volgens de principes van de collegialiteit, wat betekent dat de macht collectief wordt uitgeoefend. De leden worden na verkiezingen door het parlement gekozen of herverkozen voor een onbeperkt mandaat dat hernieuwd kan worden. Bondsraadsleden herverkozen tot aan hun eigen ontslag of hun overlijden. Een lid wordt zelden niet herverkozen. Dit gebeurde sinds 1848 slechts vier keer, de laatste maal was dat in 2007 met Christoph Blocher, de toenmalige leider van de rechts-nationalistische SVP.
