AIVD, maak niet de Duitse fout – column Brigitte Wielheesen
Antisemitisme, ik heb er al vaker over geschreven en het blijft mij bezighouden. Niet alleen in Nederland, maar zeer zeker ook in andere Europese landen neemt de haat tegen Joden toe. Ik probeer de berichtgeving uit heel Europa te volgen, maar met name uit buurland Duitsland. Het aantal antisemitische incidenten stijgt in Duitsland hard. Zo werd onlangs in Spandau nog een Joods-Nederlandse man mishandeld en werd deze zomer in Düsseldorf een Joodse jongeman aangevallen door een groep.
Het is een goed teken dat de Duitse regering vorige maand een speciale gezant heeft aangesteld om antisemitische incidenten centraal bij te houden in aantallen, maar ook om de motieven en daderprofielen in kaart te brengen. In Duitsland verloopt de monitoring namelijk nog niet goed. Al jaren ligt de politie onder vuur vanwege onjuiste registratie en onzorgvuldige dataverzameling rond Jodenhaat. Veel data worden op een hoop gegooid, waardoor lijkt dat extreemrechts bijna uitsluitend verantwoordelijk is voor antisemitische misdrijven. Volgens de politiecijfers zou negentig procent van de daders uit extreemrechtse hoek komen.
Een enquête van het Europees Agentschap voor Fundamentele Rechten (FRA) onder Duitse Joden laat echter andere cijfers zien. Zo zegt 48 procent van de door antisemitisme getroffen Joden dat het afkomstig was van extremistische moslims, gevolgd door 47 procent extreemlinks en veertig procent extreemrechts. Respondenten mochten meerdere categorieën aankruisen en daarom werden ‘extremistische moslim’ en ‘extreem-links’ vaak gecombineerd. Dit jaar is de FRA een nieuw onderzoek in heel Europa gestart. Naar verwachting zal het aantal antisemitische incidenten door extreemrechtse daders lager uitvallen. Wat overigens in mijn optiek niet betekent dat het neonazistisch, fascistisch en antisemitisch gedachtegoed zijn veranderd.
Natuurlijk houd ik ook de Nederlandse situatie hieromtrent goed in de gaten. Vorige week publiceerde de AIVD het rapport ‘Rechts-extremisme in Nederland, een fenomeen in beweging’. De dienst onderzocht de ontwikkeling van het Nederlandse rechts-radicalisme van de afgelopen jaren en kwam tot de conclusie dat de beweging is veranderd. Uit het rapport:
‘Na een periode van neergang ziet de AIVD de afgelopen vier jaar een lichte opleving van het rechts-extremisme in Nederland. Gedurende een aantal decennia werd het rechts-extremisme in Nederland gekenmerkt door een neonazistisch, fascistisch en antisemitisch gedachtegoed. In de afgelopen jaren is dit veranderd. Verbaal geweld via sociale media, neemt een steeds belangrijkere plek in binnen de rechts-extremistische scene en is het anti-islamgedachtegoed dominant in de rechts-extremistische scene in Nederland.’
Met andere woorden: extreemrechts (verbaal) geweld richt zich de laatste jaren vooral op moslims. De AIVD spreekt van ‘rechts-extremisme’ als aan definitie van extremisme wordt voldaan en daarbij een of meer van de volgende denkbeelden centraal staan: ultranationalisme, vreemdelingenhaat en haat jegens vreemde (cultuur)elementen. De dienst heeft het in mijn ogen bij het rechte eind wanneer die vaststelt dat personen met een neonazistisch, fascistisch en antisemitisch gedachtegoed nu ook het anti-islamgedachtengoed verspreiden. Dat zie je in de samenleving al een aantal jaar. Kijk bijvoorbeeld naar de anti-islambeweging PEGIDA, die zich ook richt tegen de islam. Sinds de vluchtelingencrisis van 2014 richt het verbale geweld zich meer op de groep moslims, dan op de veel kleinere groep Joden in Nederland.
Zijn antisemieten per definitie ook anti-moslim of andersom? Niet per definitie. Ik hoop daarom dat de AIVD de data met betrekking tot Jodenhaat en moslimhaat zorgvuldig scheidt, want anders krijgen we Duitse taferelen waarin antisemitisme en het anti-islamisme te makkelijk worden toegeschreven als zijnde rechts-extremistisch. Uit de cijfers van de FRA blijkt immers dat geen enkele groepering een patent heeft op Jodenhaat. Voor de duidelijkheid, ik hou hier geen pleidooi voor rechtsextremisme, maar waarschuw voor één grote verzamelbak waardoor er mogelijkerwijs een naar rechts neigend beeld over de motieven en de daders gecreëerd kan worden. Het gevolg daarvan zou kunnen zijn dat het verspreiden van Jodenhaat uit extreemlinkse en extreem-islamitische groepen niet tijdig wordt gesignaleerd. We moeten er in Nederland dus voor waken dat we niet de Duitse fout maken en alles op één hoop gooien. Daardoor vertroebelt het beeld van waar discriminatie allemaal vandaan komt en zo dreigen de autoriteiten blind te worden voor antisemitisme vanuit linkse- en/of moslimhoek.
