Rel overschaduwt biografie Max Moszkowicz sr.

De rel over het boek ‘De bokser, het leven van Max Moszkowicz’, de biografie van de Joodse oud-strafpleiter Max Moszkowicz sr. (91), breidt zich uit. Het boekwerk, dat geschreven is door NRC-Handelsblad-journalist Marcel Haenen, bevat een passage waarin de Maastrichtse stadshistoricus Paul Bronzwaer zijn twijfels uitspreekt over het kampverleden van de hoofdpersoon. Volgens de Limburger is Moszkowicz, die onder meer Auschwitz overleefde, ‘een Holocaustexploitant’ die eigenlijk ondergedoken heeft gezeten. De zonen van de advocaat zijn erg beledigd, zo lieten ze vorige week op tv weten. Ze accepteren geen excuses van Bronzwaer, die inmiddels op de Limburgse radio meer tekst en uitleg gaf over zijn beweringen.

DWDD
De rumoer ontstond op 3 oktober toen zonen Bram en Max Moszkowicz jr. in de uitzending van tv-show De Wereld Draait Door (DWDD) werden geïnterviewd over het boek. Al gauw sneden ze de omstreden passages van Bronzwaer aan. “Nota bene de stadshistoricus van Maastricht,” aldus Moszkowicz jr., die vindt dat Nederland dit moet weten. Volgens presentator Matthijs van Nieuwkerk was en ‘is het antisemitisme in het katholieke Limburg groot’. Moszkowicz jr. onderschreef dit en benadrukte dat zijn vader een tatoeage van zijn kampnummer nog steeds op zijn arm heeft staan. Gevangenen van Duitse concentratie en vernietigingskampen kregen een nummer dat op hun arm werd getatoeëerd. “Dan is de vraag: waar komt dat dan vandaag als hij niet in het kamp heeft gezeten?” aldus Moszkowicz jr., die zei dat Bronzwaer suggereert dat zijn vader de tatoeage zelf aangebracht moet hebben.

‘Tuig’ en ‘antisemiet’
Bram Moszkowicz noemt Bronzwaer ‘tuig’ en een ‘antisemiet’. Journalist Haenen, die dankzij zijn vriendin die historica is het boek kon maken, benadrukte in DWDD dat de hoofdpersoon zelf niet kon spreken over de Sjoa. “Hij zei dan: het is alsof mijn keel dan wordt dichtgeknepen,” aldus Haenen, wiens vriendin in de archieven heeft gevonden in welke kampen Moszkowicz sr. gevangen zat. Verder werd in het gesprek duidelijk dat de voormalige advocaat iedereen verdedigde, zelfs de grootste criminelen zoals de ontvoerders van biermagnaat Freddy Heineken. Volgens Moszkowicz sr. bestonden er geen slechte mensen, maar waren die mensen geestelijk ziek. “We moesten zijn verleden bij hem eruit trekken,” aldus Bram Moszkowicz, die zich verbaasde over de vele feiten die de onderzoekers hebben opgediept. “Wij zijn allemaal een beetje verknipt door de oorlog,” vulde zijn broer Max Moszkowicz jr. aan.

Reactie Bronzwaer
Stadshistoricus Bronzwaer zegt op zijn beurt beledigd te zijn door de zonen Moszkowicz. Hij heeft het boek nog niet kunnen lezen, zo zegt hij op de radiozender L1. Over de DWDD-uitzending is hij duidelijk. “Ik werd daar uitgemaakt voor tuig en antisemiet. Nou, degenen die mij kennen, weten dat ik allesbehalve een antisemiet ben,” zegt hij. In de straat waar hij woont werden op 25 augustus 1943 driehonderd Joden afgevoerd naar Westerbork. “Daar was geen enkel aandenken van die gebeurtenis. Samen met Herman van Rensen heb ik het privé-initiatief genomen om daar een plaquette over aan te brengen,” aldus Bronzwaer. Ook helpt hij mee met het leggen van Stolpersteine in Maastricht. “Daaruit blijkt dat ik absoluut niet antisemitisch ben.”

Tijdens de boekpresentatie in Maastricht riep voorzitter Benoit Wesly van Joods Limburg de stadshistoricus op ‘om publiekelijk zijn verontschuldigingen aan te bieden’. Ex-advocaat Bram Moszkowicz voegde daaraan toe dat twee van zijn kinderen en een neef boksen, en dat Bronzwaer, die afwezig was, ‘alleen daarom blij moet zijn dat hij niet is gekomen’ naar de boekpresentatie. “Het is een antisemiet, omdat hij te slim is om te zeggen dat hij niet zou beseffen wat hij zegt. En als hij excuses zou aanbieden zou ik die niet aanvaarden,” aldus de gewezen advocaat, die geen excuses wil aanvaarden van Bronzwaer.

‘Fout in het boek’
De historicus uit Maastricht legt op L1 uit dat hij 1,5 uur met biograaf Haenen heeft gesproken. “Op de vraag: hoe werd tegen Max Moszkowicz sr. aangekeken toen hij na de oorlog in Maastricht functioneerde? heb ik aangegeven dat er nog steeds hardnekkige geruchten gaan, ik leg de nadruk op het woord geruchten, dat hij ondergedoken zou hebben gezeten, dat hij wel of niet in Westerbork of Auschwitz geweest zou zijn,” aldus Bronzwaer, die stelt dat Haenen dit als een quote van hem heeft opgeschreven. In een eerder interview met L1 zwakte Haenen het al af door te zeggen dat het ‘veelvuldig wordt verteld’. Bronzwaer: “Het is dus niet een verhaal van mij. Ik sta daar ook niet achter.”

Omissie
Volgens Bronzwaer zijn zijn woorden uit de context getrokken. De Maastrichtenaar geeft op L1 toe dat hij in de controle op de inhoudelijke onjuistheden op de tekst heeft gefaald. “Daar staat: ‘hij verklaart’. Terwijl er had moeten staan: ‘er werd verteld dat’,” aldus Bronzwaer, die niet heeft opgelet bij het lezen. “Het staat zo in het verslag. Ik heb daar overheen gelezen en ik heb dat verslag goedgekeurd.” L1 kreeg van Haenen de opnames waarop het interview staat en daarop zegt Bronszwaer: “U mag rustig weten, ik verdenk hem ervan dat hij een Holocaustexploitant is.” Achteraf spreekt de historicus dat hij zich heeft versproken. “Ik denk niet dat Moszkowicz dat gedaan heeft. Het is ongelukkigerwijze zo in het boek terecht gekomen.”

Op de tape zegt Bronzwaer ook dat de zonen van Moszkowicz door de verhalen van hun vader ‘gevoed’ en zijn ze halachisch gezien niet Joods en zijn ze niet Joods opgevoed. Hij twijfelt aan de oprechtheid van het oorlogsverhaal van de familie, onder meer omdat hij stelt dat de kinderen pas op latere leeftijd Joodse namen zoals David en Baruch kregen. In het interview met Haenen is Bronzwaer openhartig over zijn mening en eigen bevindingen. De historicus zegt achteraf dat hij wilde toelichten dat er in Limburg een stroming is die twijfelt aan de oprechtheid van de familie Moszkowicz’ oorlogsverhaal en Joodse achtergrond. “Ik heb getracht om uit te leggen hoe die stroming werkt,” aldus Bronzwaer op L1, die vindt dat hij het hele manuscript had moeten krijgen voorafgaand aan publicatie. Dit is echter ongebruikelijk omdat geïnterviewden vaak alleen de delen van de tekst die corresponderen met hun interview te zien krijgen.

Benoit Wesly
Onderwijl heeft Bronzwaer contact gehad met voorzitter Benoit Wesly van Joods Limburg. “Ik heb privé aan Wesly excuses aangeboden en heb het publiekelijk al gedaan, meer doen kan ik niet,” aldus de Maastrichtenaar, die excuses aanbood in dagblad De Limburger. Wesly heeft de excuses aanvaard. Volgens journalist Haenen zijn de zonen van Moszkowicz in de DWDD-uitzending met zijn boek op de loop gegaan. “Paul Bronzwaer een antisemiet noemen is onzin.” In de krant heeft Bronzwaer zijn spijt betuigd: “Ik persoonlijk twijfel niet aan het kampverleden van Moszkowicz. Als er daarover misverstand is ontstaan, betreur ik dat.”