AIVD: Oorlog Gaza wakkert extremisme tegen Joden aan
Het extremisme is in Nederland mede dankzij de oorlog in Gaza behoorlijk opgebloeid. Het name Jodenhaat is in zowel links, rechts als islamitische extremistische hoeken toegenomen sinds 7 oktober 2023. Standpunten zijn door de oorlog tussen Israël en Hamas binnen deze groeperingen eerder verhard dan versoepeld. Voor Joodse en Israëlische doelwitten is waakzaamheid geboden. Dat en meer meldt de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) in haar jaarrapport over 2023.
Standpunten verhard
Nadat op 7 oktober 2023 de oorlog losbarstte met de pogrom van Hamas tegen meer dan 1.200 Israëlische burgers, nam het extremisme in Nederland in het laatste kwartaal van vorig jaar aanzienlijk toe. Zo schrijft de dienst: ‘Het conflict in Gaza heeft in het laatste kwartaal van 2023 invloed gehad op bijna alle vormen van extremisme in Nederland. Het verhardde extremistische bewegingen in standpunten die ze al hadden’. Het gaat dus om zowel extreem-linkse als extreem-rechtse en extreem islamitische groepen.
Voor Joden en Israëli’s in Nederland betekent het dat sinds 7 oktober extra waakzaamheid geboden is, aldus de AIVD. ‘Illustratief daarvoor was de verhoogde dreiging tegen de Israëlische ambassade in Den Haag, in november 2023. De AIVD heeft daarover een ambts- bericht verstuurd. Het conflict kan ook drempelverlagend werken voor radicaal islamitische personen die niet de jihadistische ideologie aanhangen, maar het geweld in Gaza wel een rechtvaardiging vinden om Israëlische of Joodse objecten of mensen aan te vallen’.
De oorlog in Gaza brengt de jihadistische beweging op de been, zo concludeert de AIVD. ‘Beelden van het leed van Palestijnen kunnen voor jihadisten een reden zijn om in Nederland in actie te komen en terroristisch geweld te gebruiken’. Elders in Europa zijn er al aanslagen gepleegd waarbij Gaza vaak als aanleiding werd gezien. ‘Het risico bestaat dat geradicaliseerde moslims in Nederland zulke aanslagen of de oproepen tot aanslagen inspirerend vinden. Dat vergroot de kans op aanslagen in Nederland’.
Extreem-rechts
De AIVD heeft geen aanwijzingen dat door de oorlog de geweldsdreiging van rechts-extremistische en -terroristische groepen tegen Joden gegroeid is. ‘Wel verspreiden rechts-extremistische groepen meer antisemitisme dan voorheen’. Uit het verslag: ‘Er zijn rechts-extremisten die het prima vinden dat bij het conflict zowel Israëliërs als moslims om het leven komen, omdat ze vijandig staan tegenover beide. Maar het valt op dat de haat tegen Joden vaak groter is dan die tegen moslims. Veel rechts-extremisten vinden dat Israël geen bestaansrecht heeft en zien Hamas als een vrijheidsbeweging’.
Sommige rechts-extremisten maken zich zorgen dat de oorlog in Gaza een vluchtelingenstroom op gang zal brengen die het westen bedreigt. ‘Dat idee past bij de omvolkingscomplottheorie, die stelt dat een (Joodse) elite migratie gebruikt als instrument om de witte bevolking van westerse landen te vervangen of in ieder geval te verzwakken’.
Kinderen van de duivel
Naast dat er binnen rechts-extremistische kringen veel complottheorieën rondgaan, circuleren die ook bij de anti-institutionele extremisten [dat is een steeds groter wordende groep mensen die zich tegen de overheid en andere instituties keert, red.]. Joden zijn in deze groep vaak de kop van jut. ‘Voor anti-institutionele extremisten is het conflict in Gaza opnieuw een wereld- gebeurtenis die zij uitleggen als het werk van een kwaadaardige elite, die er op uit is (onder meer) Nederlanders te onderdrukken’.
Onder de anti-institutionele extremisten zijn twee denkrichtingen: de eerste is een mengelmoes van anti-institutionele en rechts-extremistische denkbeelden. Israël is daarin opgericht door ‘kinderen van de duivel’ of door de Joodse bankiersfamilie Rothschild. De ‘satanistische elite’ die volgens deze denkwijze daar aan de macht is, zou werken aan wereldoverheersing en bovendien pedofielen in bescherming nemen, aldus de AIVD in het jaarrapport.
Het tweede dominante narratief is dat het conflict niet is begonnen met de aanslagen van Hamas op 7 oktober, maar dat eigenlijk alles al is georganiseerd of toegelaten door de Verenigde Staten en Israël. ‘Sommige anti-institutionele extremisten stellen dat Hamas überhaupt is opgericht door Israël of de VS. Die landen zouden baat hebben bij een oorlog. Want zo hebben westerse overheden weer een voorwendsel om maatregelen te nemen waarmee ze de bevolking kunnen onderdrukken’. De dienst waarschuwt voor geradicaliseerde eenlingen die een aanslag kunnen plegen met dit motief.
Links-extremisten
Dan is er nog extreem-links, dat eveneens volhardt in zijn standpunten over Israël en de Joden. Zij zijn uitgesproken pro-Palestijns en schuwen niet om antisemitisch klinkende retoriek te gebruiken. ‘Sommige groepen verbinden het conflict aan hun ‘anti-imperialistische’ agenda en richten zich sinds het uitbreken ervan nog nadrukkelijker tegen de VS en Israël. Een enkele groep heeft verheugd gereageerd op de gepleegde aanslagen in Israël’, schrijft de AIVD in het jaarverslag.
Linkse actiegroepen hebben diverse keren de openbare orde verstoord, zo stelt de dienst vast, ‘maar het is twijfelachtig dat de geweldsdreiging die van de groepen uitgaat openbare ordeverstoring overstijgt’. Verder hadden aanjagers binnen extreem-links en andere extremistische groeperingen in het laatste kwartaal van 2023 een groter bereik dan normaal gesproken. Dat kwam omdat ze uitspraken deden over de oorlog in Gaza.
De media pakten uitlatingen van allerlei extremisten over de oorlog met regelmaat op, waardoor het bereik ervan werd vergroot. ‘Hun meestal zeer controversiële en extremistische uitspraken hebben momenteel nieuwswaarde,’ concludeert de AIVD. ‘Het is echter twijfelachtig dat die uitspraken ertoe leiden dat hun aanhang groeit. Maar ze dragen wel bij aan verdere polarisering, en aan angst bij de Joodse gemeenschap in Nederland, omdat die uitspraken overwegend antisemitisch zijn’.
Democratie onder druk
Wie zich uitspreekt voor Israël of voor de Palestijnen moet ook oppassen, stelt de dienst vast. ‘Dat is terug te zien in meldingen die de AIVD krijgt. Het is voorstelbaar dat zulke bedreigingen ervoor zorgen dat mensen in het algemeen, en bestuurders, volksvertegenwoordigers en journalisten in het bijzonder, ervoor terugschrikken zich vrijuit uit te spreken over het conflict. Als dat gebeurt, doet dat afbreuk aan de democratische rechtsorde van Nederland’.
Los van het bestuderen van extremistische groepen heeft de AIVD gekeken naar wat er gebeurde op online gebied. Daar blijkt Jodenhaat eveneens te zijn toegenomen sinds 7 oktober. Volgens de dienst worden er geregeld ‘gelikte filmpjes’ op sociale media geplaatst om jongeren en studenten te bereiken. Vooral groepen binnen de identitaire beweging deden dat. Dat zijn groepen die zeggen te streven naar ‘het behoud van de nationale identiteit van ieder land’ en naar de ‘remigratie’ van wie daar niet bij past. De identitaire beweging staat ook vaak vijandig tegenover Israël en Joden.
Verder werd de intellectuele aanpak van extreem-rechts en de identitairen in 2023 onder invloed van de oorlog in Gaza te zijn losgelaten. Het leek er volgens de dienst op ‘dat alle aandacht voor het gedachtegoed voor de beweging goede aandacht is. Ook opschudding en verontwaardiging, omdat die ervoor zorgen dat de samenleving kennis maakt met rechts-extremistische denkbeelden’.
‘De boodschap die de verschillende groepen publiekelijk uitdroegen was in 2023 vaker dan in het recente verleden antisemitisch. De Jodenhaat werd online en offline verspreid, met onder meer posteracties en het promoten van de antisemitische documentaire Europa: the last battle. Centraal in hun denken staat nog altijd de antisemitische omvolkingscomplottheorie: het idee dat een Joodse elite massamigratie aanwakkert om in westerse landen de witte bevolking te vervangen of verzwakken’, aldus de AIVD over de identitairen en rechts-extremisten.
Rassenstrijd
Daarnaast lijken groepen meer en beter samen te werken, en vaker een professionele organisatiestructuur te hebben. ‘Die mate van samenwerking is een nieuwe ontwikkeling’, stelt de AIVD. ‘Voorheen beschouwden groepen – variërend van neonazi’s en nationaalsocialisten tot identitaire groepen en volksnationalisten – elkaar vaker als concurrenten’. Ook over de grenzen zoeken groepen elkaar op, waaronder op bijeenkomsten waar de Europese Active Clubs samenkwamen, onder andere op de Poolse onafhankelijkheidsdag. ‘Leden van Active Clubs trainen samen in (vecht)sporten, om fysiek en mentaal weerbaar te zijn voor een mogelijke rassenstrijd’.
De AIVD maakt een onderscheid tussen activisten en extremisten. Die eerste groep bestaat uit burgers die kritiek hebben op de overheid en binnen de democratische speelruimte opereren. ‘Natuurlijk kunnen activistische acties hinderlijk of provocerend zijn voor mensen die ermee te maken krijgen. Soms wordt de wet overtreden en moet de politie optreden. Maar zolang het doel of het effect van acties niet het ondermijnen van de democratische rechtsorde is, doet de AIVD daarnaar geen onderzoek’.
De ervaring leert dat een klein deel van de activisten kan radicaliseren naar extremisme. Activisten die neigen te radicaliseren kunnen in de aandacht van de AIVD komen. Als activiteiten wel ingaan tegen de principes van de democratische rechtsorde, dan spreekt de dienst van extremisten. ‘Extremisme kan niet- gewelddadig zijn – intimidatie, haatzaaien, demoniseren, bedreiging, of uitingen die extremistisch gedachtegoed normaliseren – en gewelddadig. In zijn uiterste vorm kan het tot terrorisme leiden. Het is het werk van de AIVD om dreigingen tegen de democratische rechtsorde te onderzoeken en helpen wegnemen’.
