Darwish – column Paul Damen

In zijn column staat Paul Damen stil bij ‘een onmogelijke liefde’ tussen een Israëlische en Palestijn die eigenlijk niet onmogelijk was, maar mettertijd is gepolitiseerd. Het ware verhaal over dit bijzondere koppel doet Damen uit de doeken.

Een Arabisch spreekwoord luidt: Allly ma yuerafushu, yaqul eads. Letterlijk vertaald: ‘wie niet weet, zegt “linzen”‘. Als je geen idee hebt waar iets over gaat, zeg dan maar wat. Desnoods ‘linzen’, symbool voor de overal toepasbare, meest gegeten peulvrucht in het Midden-Oosten, talloze male genoemd in de Torah. In Beresjiet/Genesis troggelt Jacob voor een schotel linzensoep diens recht als eerstgeborene af van zijn tweelingbroer Esau. Die Esau duikt weer op in de Koran, maar merkwaardig genoeg als de naam voor Jezus: Isa. Je zou in correct Arabisch eerder Yasue verwachten, zoals Arabische christenen hem nog noemen.

Zo worden Torah-passages verwrongen tot Koransoera’s. ‘Linzen!’ Valt die vorm van leentjebuur in die tijd nog te begrijpen, mijn favoriete Arabieren, de Palestijnen, doen er nu werkelijk álles aan om met terugwerkende kracht de historie te verbuigen. Zij hebben het leentjebuur spelen uitgevonden en verbeterd. Als volk verzonnen begin jaren zestig, je vlag ontleend aan die van de Arabische opstand, je naam overgenomen van een (in het Jodendom opgegane) Griekssprekend zeevaardersvolk waar je geen enkele genetische band mee hebt. Je leider met zwaar Egyptisch Caïro-accent laat je geboren worden in Jeruzalem. En het door Joden gestichte joodse Tel Aviv was altijd al het Arabische ‘Tal ar-Rabeea’. Ach, de honden blaffen, de karavaan trekt verder.

Maar wat te doen met grote tegenstrijdigheden, zoals de Palestijnse hofdichter Mahmoud Darwish (1941–2009) die zijn populaire liefdesgedichten schreef voor zijn Hebreeuwse vriendin in Haifa? De affaire ontkennen was moeilijk, zolang zijn vroege werk in alle Arabische meisjespoëziealbums figureert. ‘Met een azuurblauwe drinkbeker bezaaid met lapis, wacht je op haar. Wacht ‘s avonds in de lente, tussen geurige rozen, op haar.‘

Geheim moest blijven dat de als ‘Rita’ aanbeden vrouw eigenlijk de Joodse Tamar Ben-Ami was. En dus werden Darwish’ gedichten gepolitiseerd: de geheimhouding zou gebaseerd zijn op de onmogelijkheid van een relatie tussen een Arabier en een Israëlische. Maar in het communistische milieu waar beiden in verkeerden, liepen die verschillen dwars door elkaar heen, zeker in de smeltkroes van culturen die havenstad Haifa toen al was. Dat zij krap zestien en hij 22 was, zal eerder een reden geweest zijn voor de geheimhouding.

Politiek

Later werd ook hun liefdesbreuk een politieke. ‘Tussen Rita en mijn ogen is er een geweer’, zoals een van zijn meest geciteerde gedichten begint. Maar de breuk kwam eerder omdat Darwish in 1964 de gevangenis in ging vanwege het gedicht Identiteitskaart: ‘Schrijf op: / Ik ben een Arabier / beroofd van de wijngaarden van mijn voorouders / en het land bebouwd / door mij en al mijn kinderen’.

Na zijn celstraf vertrok Darwish naar het buitenland, maar schreef Ben-Ami nog toen ze na de Zesdaagse Oorlog bij de marinekapel nationalistische liedjes zong: ‘Ik zag alleen de crimineel in jou. Ik werd gedwongen de lieve, mooie aspecten te vergeten. Bestaan die aspecten? Ik hoop dat ze dat doen’. Dat klinkt allesbehalve als een onderdrukte die zijn onderdrukker schrijft.

De laatste jaren gaat men nog een stapje verder: met terugwerkende kracht wordt de leugen gepusht dat Ben-Ami een Mossad-agente was. Op haar zestiende, ja hoor. Maar zo sla je weer twee vliegen in één klap: het zoveelste bewijs dat die Joden onbetrouwbaar zijn en zelfs zover gaan onschuldige Palestijnse dichters in te palmen via het bed.

Palmbomen

En blijft de dichter, later in 1988 zelfs opsteller van de Palestijnse onafhankelijkheidsverklaring, de verzetsheld die hij in de liefde nimmer was. In de geconstrueerde canon figureert hij nog immer als Palestijnse held. En bij een heldenverhaal horen verzonnen citaten, zoals veelvuldig op TikTok: ‘Toen ontdekt werd dat ze voor de Mossad werkte, zou Darwish gezegd hebben: het voelde alsof mijn thuisland opnieuw bezet werd’ of Facebook. Een met Romeo en Juliet vergelijkbare verhouding werd op die manier gepolitiseerd tot symbool van een bezetting die het nooit was, en het niet ongewone aflopen van een relatie eigenlijk een Palestijnse verzetsdaad.

Tsja. Niet voor niets luidt een bekend Arabisch gezegde: ‘Het is goed de werkelijkheid te weten en de waarheid te spreken Maar het is beter de waarheid te weten en te praten over palmbomen’.

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.