De bolus: Zeeuws of Joods?

In een artikel in Historiek speurt Enne Koops naar de oorsprong van de bekende Zeeuwse bolus: een zoete, kleverige lekkernij. De oorsprong ervan gaat terug tot het einde van de zestiende eeuw, toen Sefardische Joden – gevlucht uit Spanje en Portugal – in Zeeland dit gebakje voor het eerst maakten.

Zeeuwse bakkers maken hun ‘Zeeuwse bolussen’ van wit brooddeeg dat uitgerold wordt in een mengsel van suiker en (meestal) kaneel. Ook wordt er stroop in het recept gebruikt. Vervolgens wordt het deeg, als een soort drol, opgerold en gebakken. Veel Zeeuwen eten de lekkernij in combinatie met koffie, en smeren dan een dikke laag boter op het gebakje.

In Zeeland bestaan er regionaal diverse (bij)namen voor de Zeeuwse bolus. In Zeeuws-Vlaanderen noemen ze de bolus een ‘draaikoek’ of ‘drolle(n)’, op Walcheren spreekt men van een ‘draoier’ of ‘stroopedraoier’. Inwoners van de plaatsen Middelburg, Veere en Arnemuiden noemen de lekkernij ook wel ‘koekedraoiomme’, naar de manier waarop de Zeeuwse bolus gemaakt wordt. En in Noord- en Zuid-Beveland hebben ze het over een ‘jikkemiene’.

De Zeeuwse bolus is echter niet specifiek of typisch Zeeuws, maar heeft een Joodse oorsprong. In het Ladino (de taal van Sefardische Joden) betekent het woord – waarvan de term bolus is afgeleid – ook wel ‘bal’, naar de vorm van de lekkernij. Etymologiebank.nl noemt als betekenissen ‘rond gebak’ en ‘drol’, en wijst naar Amsterdams-Jiddisch als taaloorsprong.

Eind zestiende eeuw namen Portugese Joden het zoete gebak mee naar Middelburg in de Republiek der Nederlanden, waar het gebakje toen vermoedelijk voor het eerst gemaakt is. Door de Joodse diaspora kwam de bolus ook in andere steden en landen terecht, zoals Amsterdam, New York, Jeruzalem, Parijs, Moskou en het Zuiden van Frankrijk.

Nederlandse Joden kennen ook nog andere bolussen: de gember- en de orgeadebolus: zoet, vet en onweerstaanbaar…

Sinds 1998 zijn er regelmatig Zeeuwse Kampioenschappen Bolusbakken. Deze worden georganiseerd door de Zeeuwse tak van de Nederlandse Brood- en Banketbakkers Ondernemers Vereniging (NBOV). Enkele jaren geleden, in 2015, bepaalden Zeeuwse bakkers dat elk jaar op 30 mei de Zeeuwse Bolusdag georganiseerd wordt, met onder meer bakwedstrijden voor bakkers, workshops bolus bakken en presentaties.