De ongemakkelijke waarheden van links – gastcolumn Leonard Ornstein

‘Dat we minderheden niet moeten stigmatiseren komt voort uit de Holocaust. Hoe paradoxaal is het dat groepen uit minderheden die we juist niet willen discrimineren, die we niet willen stigmatiseren nu zélf Joden intimideren, opjagen en gewelddadig aanvallen?’ schrijft journalist Leonard Ornstein. Hij spreekt links Nederland aan op haar verantwoordelijkheid in het bestrijden van antisemitisme.

Ik voel me ontheemd. En ik ben niet de enige. Onder Joden bestaat het onwezenlijke gevoel dat er weinig medeleven is bij burgers die anders altijd vooroplopen om tegen iedere vorm van racisme of discriminatie te strijden. Hebben ze nog oog voor hedendaags antisemitisme?

We hadden ooit dezelfde helden: van Martin Luther King en Gandhi tot Nelson Mandela. We zoeken nu nieuwe vaandeldragers die niet voor het zwaard, maar voor het woord kiezen. Niet voor vergelding, maar voor verzoening. Niet voor het middeleeuwse stamdenken, maar voor de Verlichting. Leiders bovendien die de bescherming van minderheden diep in hun hart dragen.

Hagepreken

Een week lang waren we in de greep van antisemitische rellen. Het dagelijks leven is voor veel Joden nu geen pretje. Boven de uitnodiging voor een Joodse bijeenkomst staat in rode letters: ‘Belangrijk voor de veiligheid: deel de locatie NIET met anderen.’ Hoe absurd; stilletjes bij elkaar komen. Het zijn de 16de-eeuwse hagenpreken, maar dan in deze tijd. En we vinden het allang doodnormaal dat synagoges en die ene Joodse school die er nog is, zwaar bewaakt moeten worden. De angst voor een nieuwe ‘Jodenjacht’ is reëel gevoelde angst.

Het lot van Joden is een eenzaam collectief lot. Goed, er is bijval. Maar meestal gevolgd door die onvermijdelijke toevoeging: ’Ja, maar Israël…’ Alsof er in Joodse kring niet evengoed verdriet is over de meer dan 40 duizend doden in Gaza, vooral Palestijnse kinderen. En natuurlijk is er ook wanhoop over de hel waar de gijzelaars zich in bevinden. Wat is er nog van hen over?

Schuldbesef

De Holocaust – onlosmakelijk verbonden met de geschiedenis van Israël – wordt steeds meer losgekoppeld van het heden. Het schuldbesef over wat Joden in de oorlog is aangedaan is aan het verdwijnen. Elke keer ook moet een Jood zich verantwoorden voor de regering-Netanyahu. Nederlandse Joden worden nu vaak gezien als handlangers van Israël, kolonisatoren, genocideplegers. Het is net zulke onzin als dat we alle Turken slecht vinden omdat Erdogan slecht beleid voert of om alle moslims verantwoordelijk te houden voor terreurdaden van radicalen. Of te generaliseren dat Nederland enkel bevolkt wordt door Wilders-volgelingen.

Nauwelijks indruk

Wij Nederlanders hebben altijd hoge morele standaarden paraat over andere volkeren. Maar o wee als het over onszelf gaat. Geen Europees land van waaruit (relatief) zo veel Joden werden gedeporteerd en vergast. Hoe lang moesten we wel niet zwijgen over oorlogsmisdaden in Indonesië begaan door Nederlandse soldaten? Dat progressieve politici als Joe Biden, Justin Trudeau en Olaf Scholtz officiële verklaringen lieten uitgaan over het antisemitisme in Amsterdam maakte hier in Nederland nauwelijks indruk.

Fenomeen

Dat we minderheden niet moeten stigmatiseren komt voort uit de Holocaust. Hoe paradoxaal is het dat groepen uit minderheden die we juist niet willen discrimineren, die we niet willen stigmatiseren nu zélf Joden intimideren, opjagen en gewelddadig aanvallen? Dat het fenomeen vanuit groepen Marokkaans-Nederlandse jongeren komt mag inmiddels voorzichtig, bijna fluisterend benoemd worden. Het was geen individueel antisemitisme. Het was via sociale media georkestreerd.

Rechtstaat

Als minderheden zoals Joden angstig zijn en zich onbeschermd voelen dan tast dat het grondbeginsel van de rechtsstaat aan. De geschiedenis leert dat het vogelvrij verklaren bij Joden begint, verder gaat bij andere minderheden en vervolgens de hele rechtsstaat ondermijnt en vernietigt. Daarom moeten ook bij links – dat zich in deze tijden opwerpt als hoeder van de rechtsstaat – de alarmbellen harder gaan rinkelen.

Rechts antisemitisme, fascisme en nazisme zijn bekend. In haar beroemde boek Antisemitisme schrijft de Duits-Joodse filosoof Hannah Arendt echter ook nadrukkelijk over de historische kant van links antisemitisme. Ze had het over een ‘uitgesproken antipathie jegens Joden’. Na de publicatie van Emile Zola’s beroemde J’Accuse, een aanklacht tegen antisemitisme, draaide links, analyseerde Arendt.

Amsterdam heeft na vorige week een naam te heroveren om op te komen voor zijn Joden. Na de oorlog kreeg de hoofdstad vanwege moedig verzet tegen deportatie van Joden tijdens de Februaristaking de eretitels ‘heldhaftig, barmhartig en vastberaden’ in haar wapenschild. Dat was te danken aan veelal linkse communisten die de Februaristaking van 1941 leidden. Die niet wegkeken. ‘Blijf met je rotpoten van onze rotjoden af’, was het credo.

Huiver

Als je solidair bent met Gaza, waarom dan niet solidair met een kwetsbare Joodse minderheid in je eigen stad Amsterdam? Waarom is links wat zuinigjes om ten strijde te trekken tegen antisemitisme? Bij het Tweede Kamerdebat voelde je de huiver om de moslimgemeenschap hier tekort te doen door voortdurend collectieve schuld van antisemitisme af te wijzen.

En inderdaad, alle Marokkaanse Nederlanders over één kam scheren is onzinnig en verwerpelijk. Dat er echter in delen van de moslimgemeenschap latent en openlijk antisemitisme voorkomt iswetenschappelijk onderzocht door de Anne Frank Stichting en het Verwey-Jonker Instituut, en al jaren bekend.

Aan de andere kant leeft er net zo goed antisemitisme onder Nederlanders zonder migratieachtergrond. Antisemitisme en islamofobie zijn loten van dezelfde stam, onderdeel van xenofobie. Het was altijd al aanwezig, maar komt nu uit alle hoeken van de samenleving. We moeten ons niet verstoppen in loopgraven, ons niet in laten sluiten maar op zoek gaan naar uitzicht.

Haarvaten

Hoe breng je deze twee gemeenschappen naar elkaar toe? Het voeren van gesprekken, het openen van een dialoog tussen groepen mensen die tegenover elkaar zijn komen te staan, wordt deze dagen minachtend afgedaan als theekransjes. Voor mij is er geen alternatief in een democratie. Ik ben een theedrinker. Uiteindelijk is de enige uitweg een open en eerlijk gesprek tussen de Joodse- en de moslimgemeenschap. En ook binnen alle haarvaten van de samenleving: van de straat tot in de organen van de staat. Om elkaar te begrijpen en de wonden te helen.

Grenzen trekken

We moeten ook niet bang zijn te benoemen wat er fout zit. Grenzen trekken, en die ook handhaven. Wij hebben hier níet de explosieve situatie van het Midden-Oosten, wij hebben geen Hamas, geen kolonisten of bezette gebieden. Wij moeten op onze eigen manier en onder onze eigen omstandigheden samenleven met elkaar, polderen maar wel met duidelijke eigen normen, waarden en grenzen.

Leonard Ornstein is parlementair journalist en is Nederlander van Joodse afkomst. Dit artikel werd eerder gepubliceerd in de Volkskrant.