España por favor? – column Brigitte Wielheesen

Met zijn dochter en haar vriend bezocht ik afgelopen week Spanje. Dat land heb ik na een weekje cultuur snuiven, tapas eten, flamenco en genieten van het mooie weer met een dubbel gevoel achtergelaten. Ik wist namelijk niet zo veel over de geschiedenis van de ooit grootste, meest welvarende en gecultiveerde Joodse gemeenschap ter wereld. Behalve dan dat door de Spaanse Inquisitie Joden naar Amsterdam zijn gevlucht waardoor Nederland mede de Gouden Eeuw inging. Mijn reis naar Sevilla en Cordoba gaf mij inzicht in de zwarte geschiedenis van een land, waar ik vermoed nog steeds weinig ruimte is voor niet-katholieken en de vakantie was hierdoor minder ontspannend dan ik had gehoopt.

Maanden geleden had ik mijn reis geboekt in de hoop dat dit na bijna twee jaar ‘lockdown’-perikelen wel mogelijk zo moeten kunnen zijn. Het geluk was aan mijn zijde en ik moet toegeven, zoals zovelen ik was er wel aan toe om even niet in Nederland te zijn. Zowel in Sevilla als in Cordoba had ik appartementen geboekt, die werden aangeprezen dat ze ‘midden in de oude Joodse wijk’ lagen. Ik verwachtte daarom ook dat ik daar iets van terug zou zien. Niets was minder waar. Zowel het appartement in Sevilla had uitzicht op een kathedraal als ook het appartement in Cordoba. Waar we in Israël in elke straat wel een synagoge hebben, hebben ze in deze twee steden in elke straat een kathedraal.

In Sevilla herinnerde niets aan een ooit zo bloeiend Joods leven. Toevallig liep ik in de wijk Triana tegen een gebouw aan wat, door in de houten deur verwerkte davidsterren, leek ooit een synagoge te zijn geweest. Toeval. Ik weet niet hoe ik het moet benoemen, maar toen ik binnen stond voelde het alsof ‘De katholieken’ een synagoge hadden ‘verkracht’. De bestaande muurschilderingen van davidsterren waren gemaakt tot iets kitscherigs met gouden versierselen en er hing een levensgroot schilderij van een paus aan de muur, waar ik alleen maar voor wilde vluchten.

In Cordoba was het net even anders. Eenmaal daar kwam ik erachter dat er in Spanje nog drie middeleeuwse synagogen bewaard zijn gebleven. Een daarvan een paar straatjes van mijn logeeradres vandaan. De kleine sjoel was verworden tot een grote toeristische trekpleister met een beeld van rabbijn Mozes Maimonides ook bekend als de Rambam, en een museum in dezelfde straat. In het museum leerde ik dat vanaf begin veertiende eeuw pogroms door de Katholieken aan de orde van de dag waren.

Tot 1492 was het Spaanse Jodendom een ​​van de grootste, meest welvarende en gecultiveerde Joodse gemeenschappen ter wereld, maar met de afkondiging van het ‘Alhambra-decreet’ in dat jaar, waarin Joden de keuze hadden te bekeren tot het katholicisme, in ballingschap te gaan of de dood, kwam daar een einde aan. Ruim tweehonderdduizend Joden werden afvallig en zo’n honderdduizend vertrokken. Waarschijnlijk zijn bijna veertigduizend Joden vermoord vaak werden ze levend verbrand op de brandstapel. Pas in 1834 schafte koningin-regentes María Cristina de Borbón de Spaanse inquisitie af. Ruim veerhonderd jaar mocht je geen Jood zijn in Spanje.

De Joodse gemeenschap in Spanje is vandaag de dag kleiner dan die in Nederland. Joden die buiten Spanje wonen, konden tot in 2019  de Spaanse nationaliteit aanvragen, als een soort van goedmakertje. Van een Joods leven kun je niet spreken. Spanje is voor mij een groot katholiek bolwerk, waar misschien helemaal geen ruimte is voor andersgelovigen, wat ze ook proberen. Bijna vijfhonderd jaar van vervolging gaat ook in het DNA van de vervolger zitten. Spanje is voor mij alleen een land voor een korte stedentrip. Als Jood zou je er niet voor kiezen om daar te gaan wonen.

Lees ook:
Waarom niet samenwerken onder één dak? – column Brigitte Wielheesen
‘Nederland kent sinds april een Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB), vaak ook de antisemitisme-coördinator genoemd. Vanuit Joods Nederland lag deze vraag al heel lang bij onze bewindspersonen en Kamerleden. In eerste instantie een functie voor een jaar, gegeven aan Eddo Verdoner, de toenmalige voorzitter van het Centraal Joods Overleg. Donderdagavond werd er in de Tweede Kamer gedebatteerd of deze functie verlengd zou worden. Dit op verzoek van de SGP en de ChristenUnie. Het besluit viel dat de NCAB een aparte functie blijft binnen het ministerie van Justitie en Veiligheid…’

Deze column is mede mogelijk gemaakt door Stichting Maror.