‘Fraude Cold Case Team dreigt te worden witgewassen door Stadsarchief’

De bronfraude van het Cold Case Team (CCT), dat op eigen wijze onderzoek deed naar wie Anne Frank en haar medeonderduikers heeft verraden, dreigt te worden witgewassen door het Stadsarchief in Amsterdam. De gemeentelijke instantie heeft de dataset van het CCT als schenking gekregen. Uit bevindingen van Natasha Gerson blijkt ook daar echter van alles mee mis te zijn. Uiteindelijk is er een grote kans dat ‘de gemanipuleerde CCT-documenten door gebruikers prioriteit zouden krijgen’, waardoor de bronfraude van het CCT middels het Stadsarchief zou worden witgewassen.

Fact check-onderzoek

Vorig jaar ontstond grote ophef na publicatie van ‘Het verraad van Anne Frank’, een boek van de Canadese schrijfster Rosemary Sullivan over de bevindingen van het CCT. Algauw bleek dat er veel fouten in stonden en dat het onderzoek niet correct was. Twee maanden na publicatie schoten zes wetenschappers het onderzoek aan flarden en in augustus 2022 kwam Gerson met een eigen fact check-onderzoek naar het boek van Sullivan, dat op Jonet.nl gepubliceerd werd. Sindsdien liet het thema haar niet los. Ze besloot zich er verder in vast te bijten.

Nieuwe editie

Waar ‘Het verraad van Anne Frank’ in Nederland binnen korte tijd door Ambo|Anhos uit de handel werd gehaald, bleef de Engelstalige uitgever HarperCollins het verkopen. In januari kwam een nieuwe, dunnere editie van het boek uit, waar Gerson eveneens in dook. ‘Er waren nog wat possibly’s, maybe’s en probably’s ingevoegd. Maar alle bronvervorming werd gehandhaafd. Inclusief fouten die zelfs al waren toegegeven door Van Twisk [teamleider, red.] en Pankoke [onderzoeker, red]’, schrijft Gerson in De Groene Amsterdammer. ‘Dat maakt de afwijking op de bronnen definitief een moedwillige keuze van ten minste één persoon’.

Eén ton, niet te vorderen

De gemeente Amsterdam gaf een aantal jaar geleden een ‘innovatiebijdrage’ van 100.000 euro aan het CCT. ‘In de oorspronkelijke subsidieaanvraag aan de gemeente was van toegezegde medewerking van instellingen en archieven samenwerking gemaakt, waarin de deskundigen in dienst van die archieven als ‘consultants’ van het team werden opgevoerd. Dat had de indruk van wetenschappelijke toetsing gewekt, die in werkelijkheid ontbrak’, aldus Gerson. ‘De verstrekker van de ton, Chief Technology Officer van Amsterdam, Ger Baron, had de aanvraag niet of nauwelijks gecheckt. Zoals pas veel later bleek, had hij ook nagelaten om wat voor voorwaarde dan ook te stellen, waardoor er ook geen basis tot terugvordering was. 

Potentieel probleem

Gerson waarschuwt in het artikel voor een ander probleem dat op de loer ligt: de dataset bij het Stadsarchief. Dat is de verzameling van alle digitale documenten die horen bij een onderzoek. ‘Voorafgaand aan het CCT-project had Proditione [het bedrijf waar het CCT onder viel, red.] het Amsterdamse Stadsarchief beloofd dat hun dataset aan het archief geschonken zou worden’, schrijft Gerson. Het bleek te gaan om 8.600 scans, die gestript waren van metadata en daarom moeilijk te herleiden zijn. Omdat de dataset nog niet ontsloten is, ligt het zeggenschap erover nog bij het CCT.

Gepiekerd

Gerson mag er niet in, maar informeerde bij het Stadsarchief naar wat er in de dataset zit. Toen ze vernam dat een kwart van ervan bestond uit door het CCT zélf geproduceerd materiaal, ging bij haar een lichtje branden. ‘Het betrof de Engelse vertalingen waar zowel Pankoke als Sullivan mee gewerkt hadden, transcripten van de gefilmde interviews, uitwerkingen, notities van researchers. Ineens begreep ik de schenking. En het verklaarde iets waar ik over gepiekerd had. Ik kon me, ondanks hun opstelling, namelijk nog steeds niet goed voorstellen dat zowel Sullivan als HarperCollins bewust meegewerkt hadden aan zulk bronbedrog’.

Vertaalfouten

In de Engelse vertalingen van Nederlandse bronnen, zo blijkt uit onderzoek van Gerson, zitten fouten en verbasteringen. Pankoke leest bijvoorbeeld geen Nederlands en daarom moest alles voor hem worden omgezet naar het Engels. Gerson in De Groene Amsterdammer: ‘De Engelstalige documenten uit de elektronische boekenkast móesten haast wel al alle verbasteringen bevatten. Was aan de vertaling van de memoires van Van Hoeve, bijvoorbeeld, het verzonnen tweede bezoek al toegevoegd? Dat de vertaling van de Kleimanbrief ondeugdelijk was, wist ik al. Maar hoeveel vervorming is er eigenlijk aangebracht via werkdocumenten? Was daar controle op?’  

Degelijke vergelijking

Pieter van Twisk heeft in de eindfase in zijn eentje over de hele dataset beschikt, en die bij het Stadsarchief aangeleverd, aldus Gerson. ‘Tot nu toe heeft er bij mijn weten geen vergelijkende controle plaatsgevonden tussen het materiaal van het CCT en de scans van de originele documenten in de dataset’. Voordat het Stadsarchief de dataset als collectie ontsluit, moet volgens Gerson eerst ‘een degelijke vergelijking moeten worden gemaakt tussen alle originele documenten en de vertalingen en bewerkingen om te controleren of die wel met elkaar kloppen’. Volgens haar is het aannemelijk dat HarperCollins om bewijs heeft gevraagd en de vertaalde bronnen heeft gekregen.

Ramp

‘Het zou een ramp, maar heel voorstelbaar zijn, dat als de collectie in de toekomst wél online ontsloten wordt, en internationaal benut, de nieuwe, Engelstalige, makkelijk doorzoekbare en leesbare, maar waarschijnlijk gemanipuleerde CCT-documenten door gebruikers prioriteit zouden krijgen. En originelen − onduidelijke scans van getypte en gekopieerde proces-verbalen bijvoorbeeld − nooit meer worden bekeken’, schrijft Gerson.

Bronfraude witwassen

Gerson voorspel dat ‘waar er ook nu nog besloten documenten door archieven worden teruggetrokken uit de datasetcollectie, zal alleen de CCT-versie overbljiven. Waar opname in een archief documentatie feitelijk legitimeert, kan dan de bronfraude van het CCT middels het Stadsarchief worden witgewassen. En is de informatievervuiling helemaal niet meer te overzien’. Dat mag volgens haar niet gebeuren. De vraag is nu wat het Stadsarchief en de gemeente Amsterdam gaan doen om de situatie op te lossen. Het wachten is op een antwoord.

Lees ook:
Nieuw onderzoek naar coldcase-project: ‘Er is met nog veel meer bronnen geknoeid’
Er is een nieuw onderzoek naar de werkwijze en bevindingen van het coldcaseteam dat uitzocht wie de verrader was van Anne Frank. In het rapport van researcher Natasha Gerson komt een beeld naar voren van een team dat heeft geknoeid met zowel schriftelijke als levende bronnen.