Nieuw onderzoek naar coldcase-project: ‘Er is met nog veel meer bronnen geknoeid’

Er is een nieuw onderzoek naar de werkwijze en bevindingen van het coldcaseteam dat uitzocht wie de verrader was van Anne Frank. In het rapport van researcher Natasha Gerson komt een beeld naar voren van een team dat heeft geknoeid met zowel schriftelijke als levende bronnen. Een van de belangrijkste bevindingen van Gerson spitst zich toe op collaborateur en NSB’er Anton Schepers, een kandidaat-notaris die destijds zijn oog liet vallen op de praktijk van Arnold van den Bergh, de notaris die volgens het coldcaseteam waarschijnlijk Anne Frank’s verrader was. Het Nederlands Dagblad en de Duitse krant Die Welt besteden eveneens aandacht aan het onderzoek van Gerson. Lees hier en hier hun stukken. Leider van het team, Pieter van Twisk, heeft het rapport nog niet kunnen inzien. Maar hij is het niet eens met de bevindingen van Gerson die Jonet.nl hem voorlegt.

Stofkam
Tijdens haar onderzoek, waarvan het rapport via deze pagina op Jonet.nl te downloaden is, ging Gerson met een stofkam door de annotaties van de Engelstalige versie van het boek ‘Het verraad van Anne Frank’, geschreven door Rosemary Sullivan. De Canadese schrijfster schreef haar boek aan de hand van de bevindingen van het coldcaseteam. Gerson stelt dat het boek nog meer fouten bevat dan die wetenschappers na verschijning ervan aanwezen. “Opzet van het coldcaseteam was ‘helemaal overnieuw beginnen’, maar als driekwart van het boek is gebaseerd op wat anderen eerder hebben geschreven, inclusief de fouten daarin, is dat natuurlijk het tegenovergestelde van de opzet,” aldus Gerson tegen Jonet.nl. “En van de rest klopt al helemaal weinig.”

Schepers
Een van haar meest prominente bevindingen zit bij de in het boek opgevoerde kandidaat-notaris Anton Schepers. In de bange jaren ’40-’45 werd hij al snel NSB-lid. “Schepers nam begin 1944 de praktijk van Van den Bergh over. Zonder bezetting had hij nooit notaris kunnen worden. Daarvoor schreef hij brieven aan onder andere rijkscommissaris Seyss-Inquart”, vertelt Gerson. “Al snel liepen er tuchtklachten tegen Schepers. Na de oorlog verscheen hij voor een tribunaal voor het uitleveren van Arnold van den Bergh aan de bezetter. Hij kreeg vier jaar gevang. Twee vooraanstaande psychiaters diagnosticeerden hem als diepgestoord, één al voor de oorlog en eentje erna.”

Kattebel
“Uit de brieven die hij in gevangenschap schreef blijkt dat hij zijn gehele detentie geobsedeerd bleef door van den Bergh. In brieven, die hij opnieuw naar allerlei instanties stuurde, beweerde Schepers bijvoorbeeld dat Van den Bergh contacten had met hoge nazi’s en dat hij twee ton verdiend had aan de verkoop van de kunsthandel Goudstikker,” vertelt Gerson. “En dat zijn  beweringen die het coldcaseteam klakkeloos en soms letterlijk heeft overgenomen, terwijl ze de bron ervan verdoezelen. Ook kwam zijn taalgebruik overeen met het anonieme briefje.” Schepers bleef tot in de jaren vijftig aanwijsbaar met zijn zaak bezig. Volgens Gerson zijn dat sterke aanwijzingen dat Schepers de auteur van het befaamde anonieme briefje aan Otto Frank is geweest, omdat hij als enige een belang bij zo’n kattebel had.

Onwaarschijnlijk
“Dat is een gedachte die bij ons ook zeker is opgekomen, maar waarvoor vooralsnog iedere grond ontbreekt,” brengt Pieter Van Twisk daar tegenin. “Schepers heeft Van den Bergh van alles verweten, maar niet dit. Bovendien was hij niet bij machte om deze beschuldiging te doen. Wij achten het derhalve onwaarschijnlijk dat hij het briefje geschreven heeft.” Maar, zegt Gerson ‘dat geldt allemaal alleen als het briefje echt in 1945 werd ontvangen, zoals het boek beweert’. En dat bestrijdt zij.

‘Agenda vervalst’
“Het Cold Case team heeft de ontvangst van het briefje naar 1945 geplaatst, terwijl het briefje daadwerkelijk in 1957 of 1958 is bezorgd, zo heb ik eerder al uitgevonden. Daarvoor hebben ze de inhoud van de agenda van Otto Frank vals weergegeven,” meent Gerson. Inmiddels weet ze ook dat het coldcaseteam ‘een cruciale zin in de brief van Johannes Kleiman heeft omgedraaid’. “Daarmee betogen ze dat Kleiman dertien jaar van kennis over het verraad uitgesloten werd door Otto Frank, die het alleen met Joden zou hebben besproken.” Van Twisk stelt dat de agenda van Frank niet vals is weergegeven. Hij verwijst naar een politieverklaring waarin staat dat Frank het briefje vlak na de bevrijding heeft gekregen. Ook zijn er meerdere mensen die Frank goed kenden en die het team interviewde ‘en die onze analyse van deze zaak delen’.

Karwei
Gerson werkte zes maanden aan haar onderzoek. Een flink karwei. “Ik heb de meeste noten die horen bij de beweringen nagetrokken, in verschillende archieven, waaronder het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR), het archief van de naoorlogse rechtspleging. Ook heb ik veel gepraat met geïnterviewden en anderen die met het coldcaseteam te maken hebben gehad. En ik heb advies gehad van een notaris in ruste die het Schepers-archief ook nagelopen heeft, en enkele ter zake kundige, maar tot nu toe bijna allemaal onbevangen meelezers.”

Onzin
Teamlid Pieter van Twisk noemt haar uitspraak dat het team allerlei fouten opnieuw heeft overgenomen ‘speculatieve onzin’. “We hebben van alle in ons onderzoek betrokken personen de originele dossiers doorgenomen in het CABR, NIOD en of andere archieven, en we hebben inderdaad ook gebruik gemaakt van werken van derden. We hebben daarnaast ook honderden interviews doorgenomen en geanalyseerd en met meer dan honderd getuigen, specialisten en andere betrokkenen gesproken,” zegt Van Twisk tegen Jonet.nl. “Tja, ik ga af op wat in het boek staat,” antwoordt Gerson.

Vertaalfout
Wat ook in het boek staat, is een belangrijke zin in de brief die het coldcaseteam heeft omgedraaid. De zin ‘Het mij gezonden anonieme briefje heb ik notaris van Hasselt voorgelezen’ is naar de bevindingen van Gerson de originele, correcte tekst van de zin. In de Nederlandse vertaling van het boek staat: ‘Ik heb de anonieme brief gelezen die notaris Van Hasselt me heeft toegestuurd’. In de Engelse versie staat: ‘I have read the anonymous letter that was sent to me by notary Van Hasselt’. “Ja, daar heeft mevrouw Gerson een punt,” zegt Van Twisk. “Door een vertaalfout meenden wij dat Van Hasselt het briefje van Otto had ontvangen en aan Kleiman liet lezen. Het lijkt dan eerder dat Otto het aan Kleiman stuurde. Deze fout wordt in de nieuwe editie van het boek hersteld.” Onderzoekster Gerson is benieuwd: “Want ze hangen daar wel die hele theorie aan op”

Geknoeid
Het coldcaseteam heeft met nog meer bronnen geknoeid, concludeert Gerson. “Onder andere met de oorlogsgetuigenis van Hendrik van Hoeve alias ‘de groenteman van het Achterhuis’, nota bene om zijn Joodse onderduikers, hun Joodse helper en hemzelf verdacht te maken. Ook hebben ze gesjoemeld met twee belangrijke bronnen over Westerbork: Het zogenaamde ‘Schoenmakers-rapport’ en het verweerschrift van de Contact-Afdeling. “Wat daaruit hun verhaal tegenspreekt, negeren ze, stelt Gerson. “Verdraaiingen moeten de indruk wekken dat het echtpaar Weisz hun strafstatus niet had kunnen afkopen en dat de Joodsche Raad adressen van onderduikers zou hebben gehad.”

Opsporingsonderzoek
Van Twisk reageert: ” In een cold case doe je opsporingsonderzoek. Je wilt mensen kunnen uitsluiten. Dat de familie Weisz als strafgeval Westerbork inkomt en plots hun strafstatus verliezen, is zeer opmerkelijk. Onderzoek leerde ons dat ze voor zover wij konden zien niet over het geld beschikten om zichzelf vrij te kopen. Ook ontdekten we dat er informanten in het strafkamp zaten die probeerden mensen adressen van onderduikers te ontfutselen.” Het leek het team onwaarschijnlijk dat de Weiszes dit hebben kunnen doen, ‘omdat zij hun strafstatus verloren nog voordat de inval in het achterhuis plaatsvond’.

Nieuwsgierig
“Maar de implicatie van verraad, al is dat niet van de familie Frank, die blijft,” reageert Gerson. Zij blijft nieuwsgierig. “Wat wist het team van hun geldzaken? Ze schreven dat hij ook groenteman was, maar hij was fabrikant.” Volgende maand komt het coldcaseteam met extra uitleg naar aanleiding van het onderzoek van de zes wetenschappers van maart en het onderzoek van Gerson, zo laat Van Twisk aan Jonet.nl weten. De redactie blijft het volgen.

Update: Het coldcase team heeft tot op heden geen weerwoord op het rapport gegeven. Hun reeds voor september 2022 aangekondigde repliek op alle kritiek heeft vooralsnog nooit het licht gezien.

Over het coldcase-drama
In het boek ‘Het verraad van Anne Frank’, dat een weerslag vormt van de vijf jaar durende coldcase-studie, wordt de Joodse notaris Arnold van den Bergh uit Amsterdam ‘voor 85 procent zekerheid’ aangewezen als de man die het adres van het Achterhuis als onderduikadres aangaf aan de Duitse bezetter. Wetenschappers stoorden zich vooral aan het ‘flinterdunne bewijs en de vele aannames in het boek’. Zes van hen kwamen met een historisch onderzoek waarin zij gaten schoten in het boek en coldcase-onderzoek. De opluchting was bij velen groot. De Nederlandse uitgever besloot het boekwerk vervolgens uit de handel te halen. De Duitse uitgever bevroor de publicatie. Maar in het Engels en andere talen bleef het verkocht worden.

Over Natasha Gerson
Natasha Gerson is factchecker, archief-onderzoeker, jourrnaliste, columniste en vertaler. Zij schreef meerdere romans, non-fictieboeken en een Telefilm. Verder werkte ze als researcher voor documentaires en doet ze oorlogs-gerelateerd onderzoek voor media, bedrijven en particulieren. Gerson (co-)vertaalde verschillende Engelstalige boeken, waaronder ‘The Essex Serpent’ en de biografie van Winston Churchill door Andrew Roberts. Ook behoort ze tot de columnistenpoule van Jonet.nl.

Lees ook:
Gemeente Amsterdam onderzoekt terugvordering onderzoekssubsidie voor Anne Frank-boek
Het college van Amsterdam onderzoekt of het de onderzoekssubsidie voor de studie naar het verraad van Anne Frank kan terugvorderen. De gemeente stelde honderdduizend euro beschikbaar. In ruil daarvoor zouden de data worden overgedragen aan het Stadsarchief. Cultuurwethouder Touria Meliani (GroenLinks) schrijft in een brief aan de gemeenteraad ‘geschrokken’ te zijn over hoe ‘onzorgvuldig’ en ‘nalatig’ het onderzoek is gedaan. Ook noemt ze de aanvraag voor de subsidie ‘op z’n minst onzorgvuldig’.